αρμονία,

όρος που στην αρχαιότητα υπονοούσε πολλά και διάφορα (πλην της σημερινής σημασίας του ως "συστήματος συνήχησης μουσικών φθόγγων"). Σε γενικές γραμμές, οι αρχαίοι `Ελληνες δεν ήξεραν την αρμονία ως σύστημα, γιατί ολόκληρη η μουσική τους εστιαζόταν στη μελωδία. `Ολες οι προσπάθειες να θεμελιωθεί το κύρος του ορισμού της "ευρωπαϊκής αρμονίας"σε κάποιον (έστω) υπαινιγμό αρχαίου Έλληνα συγγραφέα αποδείχτηκαν μάταιες, όπως μάταιοι παραμένουν οι αποιοδήποτε ισχυρισμοί περί ύπαρξης συγχορδιακού ακούσματος (με τη σύγχρονη έννοια) στη μουσική των προγόνων μας. Ακόμα και το πολυδιαφημισμένο απόσπασμα του Αριστοτέλη:"Ἡ διὰ πασῶν συμφωνία {{?αδεται μόνη, μαγαδίζουσι δὲ ταύτην, ἄλλην δὲ οὐδεμίαν" αποδεικνύει του λόγου το αληθές, γιατί η μεν λέξη "συμφωνία"δεν εννοεί την ταυτόχρονη εκτέλεση διαφορετικών φθόγγων της κλίμακας, αλλά την συνήχηση του ίδιου φθόγγου κατά μία οκτάβα ψηλότερα ή χαμηλότερα` όπως και το "μαγαδίζειν"σημαίνει "τὸ συμψάλλειν κατὰ μίαν διαπασῶν ὀξύτερον ή βαρύτερον" (το τραγούδισμα δηλαδή της ίδιας νότας μια οκτάβα ψηλότερα ή χαμηλότερα, ό,τι δηλαδή ακούγεται όταν τραγουδούν σε ταυτοφωνία άντρες και γυναίκες). `Οταν επομένως οι αρχαίοι `Ελληνες μεταχειρίζονταν τον όρο "αρμονία", αυτό δεν αφορούσε ό,τι σήμερα ονομάζουμε επιστήμη των μουσικών συνηχήσεων, αλλά μία κατάλληλα διευθετημένη ακολουθία (ενός ή περισσοτέρων ήχων), δηλαδή:μια μελωδία. Ο Γ. Ι. Παπαδόπουλος ("Συμβολαὶ εἰς τὴν Ἱστορίαν τῆς παρ' ἡμῖν ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς", σ. 62-63) παραθέτει ένα πολύ χαρακτηριστικό σχετικό απόσπασμα από το "Musica ex Platone"του Σταλμπάουμ:"Nam quam nostri vocare solent harmoniam, n.e. vocum et sonorum complurium concentum uno eodemque tempore auribus accidenten, eam Graeci dixerunt pontius symphoniam, harmoniam, quippe intelligentes, aptam consinnamque variorum sonorum consecutionem secundum tonorum genera ex artis legibus factam, qualis in melodia cernitur". (Δηλαδή:"Αυτό που οι δικοί μας συνηθίζουν να αποκαλούν "αρμονία", δηλαδή τη συνύπαρξη φωνών και περισσότερων "ήχων:φθόγγων"που σε ένα και τον αυτό χρόνο κρούουν την ακοή, οι `Ελληνες μάλλον το αποκάλεσαν "συμφωνία", εννοώντας με τον όρο "αρμονία"μια εύρυθμη και συναρμοσμένη ακολουθία ποικίλων "ήχων:φθόγγων"που προκύπτει από τα γένη των τόνων, σύμφωνα με τους νόμους της τέχνης και η οποία διακρίνεται στη μελωδία"). Είναι αξιοσημείωτο ότι και στην αρχαιότητα ο όρος "αρμονία"δεν είχε κρυστάλλινο νόημα. Τόσο ο Ησύχιος όσο και η Σούδα τον ερμηνεύουν ως "εὔτακτον ἀκολουθίαν". Ο Πλούταρχος του δίνει την έννοια του "τρόπου"ή "τόνου". Ο Αριστόξενος πάλι τον θεωρεί συνώνυμο του εναρμόνιου γένους, ενώ ο Νικόμαχος ο Γερασηνός βεβαιώνει ότι "]Αρμονίαν ἐκάλουν οἱ παλαίτατοι τὴν διαπασῶν". `Ομως κανένας δεν δίνει στον όρο τη σημασία της "ευρωπαϊκής"αρμονίας και το απόσπασμα του Αριστοτέλη "διὰ πέντε οὐκ {?αδουσιν ἀντίφωνα" τεκμηριώνει αδιαμφισβήτητα ότι στους αρχαίους `Ελληνες δεν υπήρχε η πολυφωνία του μέλους, ό,τι σήμερα λέγεται "αρμονία"(που άλλωστε απαιτεί ουσιωδώς όχι μόνο το "διὰ πέντε" όσο το "διὰ τριῶν"). (Bλ. και διάστημα, ήθος, τρόπος).