ρυθμική, η επιστήμη του ρυθμού ρυθμός, η λέξη ρυσμός (ρυθμός) δεν είχε στην αρχή καμιά μουσική σημασία. Ως μουσικός όρος χρησιμοποιήθηκε κυρίως τον 4ο αι. π.Χ. Οι αρχαίοι συγγραφείς και θεωρητικοί έδωσαν διάφορους ορισμούς του όρου ρυθμός. Πλάτων: "ρυθμός ονομάζεται η τάξη της κινήσεως". Αριστείδης: "ρυθμός, λοιπόν, είναι ένα σύστημα χρόνων που τοποθετούνται με κάποια τάξη". Βακχείος: "καταμέτρηση χρόνου, που γίνεται με κάποια κίνηση".. Πρέπει να διακρίνεται από τη μετρική μετρική, η επιστήμη του μέτρουˇ πρέπει να ξεχωρίζεται από τη ρυθμική, που έχει πλαίσια γενικότερα και πλατύτερα., της οποίας τα πλαίσια είναι πιο περιορισμένα.
Βλ. λ. ρυθμοποιία ρυθμοποιία, η επιστήμη της εφαρμογής του ρυθμού. Κατά τον Αριστείδη υποδιαιρείται "στη λήψη, με την οποία μαθαίνουμε ποια είδη ρυθμού πρέπει να διαλέξουμε, στη χρήση (χρήσιςˇ εφαρμογή), με την οποία προσαρμόζουμε τις άρσεις και τις θέσεις, και στη μείξη (μίξις μίξις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό.), που μας διδάσκει πώς να συνυφάνουμε κατάλληλα τους ρυθμούς"..
ακρόασις, η ενέργεια του να ακούει κανείς, να αντιλαμβάνεται κάτι μέσω του αυτιού, να ακούει με ιδιαίτερη προσοχή. Ακρόαση ήταν επίσης η παρακολούθηση μαθημάτων, που δίνονταν προφορικά από δασκάλουςˇ επίσης, ένα μάθημα, μια διάλεξη, μια απαγγελία, μια αφήγηση, που μπορεί κανείς να παρακολουθήσει με το αυτίˇ μια ψυχαγωγία, όπως το ακρόαμα. Συνεκδοχικά, το ακροατήριο και η αίθουσα όπου γίνεται η εκτέλεση. Πλούτ. (Περί κόλακος και φίλου 58C, 15): "όθεν οράν τις έστιν αυτούς έδρας τε τας πρώτας εν ακροάσεσι και θεάτροις" (αυτός είναι ο λόγος που βλέπει κανείς τέτοια πρόσωπα να παίρνουν τα πρώτα καθίσματα στις ψυχαγωγικές εκτελέσεις και στα θέατρα). Αριστόξ. (Αρμ. ΙΙ, 30, 18-19): "Καθάπερ Αριστοτέλης αεί διηγείτο τους πλείστους των ακουσάντων παρά Πλάτωνος την περί ταγαθού ακρόασιν παθείν" (Τέτοια ήταν η κατάσταση, όπως ο Αριστοτέλης Αριστοτέλης, (384-322 π.Χ.)ˇ γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής και πέθανε στη Χαλκίδα της Ευβοίας. Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα στην Ακαδημία στην Αθήνα, όπου αργότερα και δίδαξε. Μολονότι είχε πολύ καλή γνώση της θεωρίας και της πρακτικής της μουσικής, δεν έγραψε κανένα σύγγραμμα ειδικά για τη μουσικήˇ αλλά πολύ συχνά αναφέρεται στη μουσική στα κείμενά του. Όπως ο Πλάτων, υποστηρίζει την ηθική αξία της μουσικής και εξετάζει λεπτομερειακά τη σημασία της στην εκπαίδευση των νέων. συνήθιζε συχνά να διηγείται, των πιο πολλών από το ακροατήριο, που παρακολουθούσαν τις διαλέξεις του Πλάτωνα Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.). Σε ό,τι αφορά τη μουσική, ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο, επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις αρχές του Δάμωνα για την ηθική αξία της μουσικής, ενώ ως συγγραφέας ήταν Πυθαγορικός. Ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του. Στην Πολιτεία συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών, ενώ τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. περί Καλού). Η φράση "τους πλείστους των ακουσάντων" θα μπορούσε να μεταφραστεί "των πλείστων που παρακολουθούσαν τίς διαλέξεις". Βλ. λ. ακοή ακοή, η αίσθηση της ακοής, αλλά και ό,τι ακούγεται (λέξη ή ήχος), παρακολούθηση των μαθημάτων ενός δασκάλου.
Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.)ˇ ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο Μέτελλος, ο Ακραγαντίνοςˇ μουσικός του 5ου αι. π.Χ.ˇ αναφέρεται από τον Αριστόξενο ως ένας από τους δασκάλους του Πλάτωνα. (Πλούτ. Περί μουσ. 1136F, 17). Είχε όμως ιδιαίτερα επηρεαστεί από τις αρχές του Δάμωνα Δάμων, (5ος αι. π.Χ.)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός, εξαιρετικά και πλατιά καλλιεργημένος, που χάρη στην έξοχη παιδεία του άσκησε μεγάλη επίδραση σε μουσικούς και στοχαστές όπως ο Δράκων, ο Περικλής, ο Σωκράτης και ο Αριστείδης. Από τα γραπτά του Δάμωνα έχουν διασωθεί μόνο λίγα αποσπάσματα από το έργο του Αρεόπαγος, σχετικά με το ρυθμό και την ηθική αξία της μουσικής. για την ηθική αξία της μουσικής, και διατήρησε γι' αυτόν βαθύ σεβασμόˇ (Πολιτ. Δ', 424C). Ως μουσικός συγγραφέας ο Πλάτων ήταν Πυθαγορικός Πυθαγόρας, (περ. 572-περ. 500 π.Χ.)ˇ μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στη Σάμο. Ίδρυσε τη Σχολή του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Πέθανε στο Μεταπόντιο. Υπήρξε ο πρώτος που πρόβαλε και υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικήςˇ η φιλοσοφική του θεώρηση του κόσμου βασιζόταν πάνω στην πίστη ότι καθετί πρέπει να ερμηνευτεί με αριθμούς. Στη μουσική ανακάλυψε τους αριθμητικούς λόγους των συμφωνιών της 8ης, 5ης, 4ης, του μείζονος τόνου. Στον Πυθαγόρα αποδιδόταν και η ταξινόμηση των επτά αρμονιών, και στη Σχολή του η θεωρία της αρμονίας των σφαιρών.ˇ αναγνώριζε την πυθαγορική (διατονική) αρμονία αρμονία, γενική σημασία της λέξης: σύνδεση, συναφή. 1. Σύμφωνα με τους παλιούς θεωρητικούς σήμαινε την ογδόη και τη διαφορετική διάταξη των φθόγγων μέσα στην ογδόη ή μέσα σ' ένα σύστημα με τα μέρη του συνδεμένα έτσι που να σχηματίζουν ένα τέλειο σύνολο. Συνήθως αναφέρονται επτά αρμονίες. Μετά την εποχή του Αριστόξενου, ο όρος δια πασών αντικατέστησε τον όρο αρμονία σε πολλά κείμενα 2. Στην εποχή του Αριστόξενου και κατόπιν ο όρος αρμονία χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά με τη σημασία "εναρμόνιο γένος", μαζί με τον όρο εναρμόνιος, όπως σχηματίζεται με συμφωνίες, και θαύμαζε τον πυθαγόρειο καθορισμό των διαστημάτων με αριθμητικούς λόγους. Θεωρούσε τη δωρική αρμονία δώριος, κατά γενική παραδοχή το οκτάχορδο: mi - re - do - si - la - sol - fa - mi (διατονικό γένος). Η δωρική αρμονία θεωρούνταν η κατεξοχήν "ελληνική αρμονία". ως την κατεξοχήν ελληνική σε χαρακτήρα και ποιότητα αρετής (δεχόταν τη χρήση μόνο της φρυγικής φρύγιος, 1. αρμονίαˇ το οκτάχορδο re - do - si - la - sol - fa - mi - re (στο διατονικό γένος). Όπως αναφέρει ο Αθήναιος η φρυγική και η λυδική αρμονία έγιναν γνωστές στους Έλληνες από τους "βαρβάρους" (ξένους) Φρύγες και Λυδούς, που συνόδευσαν τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο. Έγινε, κατεξοχήν, η αρμονία των διθυράμβων. Θεωρούνταν κατάλληλη για μουσική προς τιμήν του Διόνυσου, επειδή ενέπνεε ενθουσιασμό. 2. τόνοςˇ ο έκτος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και όγδοος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων. για τους νέους πολεμιστές).
Γενικά, μπορεί κανείς να πει πως ο Πλάτων ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις τουˇ γι' αυτόν, το ωραίο στη μουσική εκφράζεται με την απλότητα, τη διαύγεια, τη διατήρηση της καλής παράδοσης με ορθόδοξα μέσα. Πίστευε βαθιά και σταθερά πως η μουσική είναι μια θεϊκή τέχνη, έχει υψηλούς σκοπούς και είναι, επομένως, ένα εξαιρετικά κατάλληλο και αποτελεσματικό μέσο παιδείας. Στον Φαίδωνα (XXXVI, 85Ε) λέει: "η μεν αρμονία αόρατόν τι και ασώματον και πάγκαλόν τι και θείον εστι εν τη ηρμοσμένη λύρα" (η αρμονία είναι κάτι το αόρατο και άυλο, κάτι πανέμορφο και θείο στην καλά κουρδισμένη [εναρμονισμένη] λύρα). Λεπτομερειακή έκθεση των απόψεών του βρίσκεται στους Νόμους, ιδιαίτερα στο δεύτερο βιβλίοˇ το ακόλουθο απόσπασμα συνοψίζει με λίγα λόγια την άποψή του για τη διατήρηση της παράδοσης (Β', 656D-E): "δεν επιτρέπεται σ' οποιονδήποτε καλλιτέχνη, ζωγράφο ή σ' οποιονδήποτε άλλον ασχολείται με σχήματα [εικόνες] και άλλα παρόμοια ή με οτιδήποτε αφορά τη μουσική γενικά να καινοτομεί ή να παραβλέπει την παράδοση [τα πατροπαράδοτα]". Ο Πλάτων επισημαίνει επίσης την ηθική αξία της μουσικής και συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών στην Πολιτεία (Γ', 398B-400Cˇ βλ. τα λ. ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη. και αρμονία αρμονία, γενική σημασία της λέξης: σύνδεση, συναφή. 1. Σύμφωνα με τους παλιούς θεωρητικούς σήμαινε την ογδόη και τη διαφορετική διάταξη των φθόγγων μέσα στην ογδόη ή μέσα σ' ένα σύστημα με τα μέρη του συνδεμένα έτσι που να σχηματίζουν ένα τέλειο σύνολο. Συνήθως αναφέρονται επτά αρμονίες. Μετά την εποχή του Αριστόξενου, ο όρος δια πασών αντικατέστησε τον όρο αρμονία σε πολλά κείμενα 2. Στην εποχή του Αριστόξενου και κατόπιν ο όρος αρμονία χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά με τη σημασία "εναρμόνιο γένος", μαζί με τον όρο εναρμόνιος). Αντιτίθεται στη συγκεχυμένη ανάμειξη των γενών, στη χρήση των "πολυχόρδων" και "πολυαρμονίων" οργάνων και σε καθετί προσποιητό, υπερβολικά εκλεπτυσμένο και αδικαιολόγητα περίπλοκο. Συμβουλεύει, την αποφυγή της ετεροφωνίας ετεροφωνία, μια τεχνική συνοδείας της βασικής (φωνητικής) γραμμής με συνηχήσεις άλλες από την ταυτοφωνία ή την ογδόη. Ο Πλάτωνας δεν την θεωρούσε κατάλληλη για την εκπαίδευση των νέων στην εκπαίδευση των παιδιών. Τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. Αναφορές στη μουσική βρίσκονται επίσης στον Πρωταγόρα (λ.χ. 326Α), στον Λάχη (XIV, ιδιαίτ. 188D), στον Φαίδωνα (IV, 60Εˇ XXXVI, 85Ε), στον Κρίτωνα (50D), στον Αλκιβιάδη I (106Ε) κτλ.
Βιβλιογραφία: W. Vetter, "Die Musik im platonischen Staate", Neue Jahrbucher fur Wissenschaft und Jugendbildung 11 (1935), 306-320. Pierre Maxime Schuhl, "Platon et la musique de son temps", Revue Internationale de Philosophie, αρ. 32, τεύχ. 2, Βρυξέλλες 1955, 276-287. Evanghelos Moutsopoulos, La musique dans l'oeuvre de Platon, Παρίσι 1959 (σσ. 398, και 38, 8o). Lukas Richter, Zur Wissenschaftslehre, von der Musik bei Piaton und Aristoteles, Βερολίνο 1961 (σσ. ΧΙ και 202).
Βλ. επίσης το λ. Πυθαγόρας Πυθαγόρας, (περ. 572-περ. 500 π.Χ.)ˇ μεγάλος φιλόσοφος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Γεννήθηκε στη Σάμο. Ίδρυσε τη Σχολή του στον Κρότωνα της Κάτω Ιταλίας. Πέθανε στο Μεταπόντιο. Υπήρξε ο πρώτος που πρόβαλε και υποστήριξε την επιστημονική βάση της μουσικήςˇ η φιλοσοφική του θεώρηση του κόσμου βασιζόταν πάνω στην πίστη ότι καθετί πρέπει να ερμηνευτεί με αριθμούς. Στη μουσική ανακάλυψε τους αριθμητικούς λόγους των συμφωνιών της 8ης, 5ης, 4ης, του μείζονος τόνου. Στον Πυθαγόρα αποδιδόταν και η ταξινόμηση των επτά αρμονιών, και στη Σχολή του η θεωρία της αρμονίας των σφαιρών..
Αριστοτέλης, (384-322 π.Χ.)ˇ γεννήθηκε στα Στάγιρα (ή Στάγειρα) της Χαλκιδικής και πέθανε στη Χαλκίδα της Ευβοίας. Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.). Σε ό,τι αφορά τη μουσική, ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο, επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις αρχές του Δάμωνα για την ηθική αξία της μουσικής, ενώ ως συγγραφέας ήταν Πυθαγορικός. Ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του. Στην Πολιτεία συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών, ενώ τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. στην Ακαδημία στην Αθήνα, όπου αργότερα και δίδαξεˇ έμεινε κοντά στον Πλάτωνα 20 χρόνια περίπου, ως το θάνατο του δασκάλου του το 347. Το 343, υστέρα από πρόσκληση του Φίλιππου, έγινε δάσκαλος του Αλέξανδρου. Γύρισε στην Αθήνα το 335 και ίδρυσε τη Σχολή του, το Λύκειον, που αργότερα ονομάστηκε Περίπατος. Το 323 αποσύρθηκε σε κτήμα του στη Χαλκίδα, όπου πέθανε ένα χρόνο αργότερα, το 322.
Μολονότι ο μεγάλος φιλόσοφος είχε πολύ καλή γνώση της θεωρίας και της πρακτικής της μουσικής, δεν έγραψε κανένα σύγγραμμα ειδικά για τη μουσικήˇ αλλά πολύ συχνά αναφέρεται στη μουσική στα κείμενά του.
Όπως ο Πλάτων, υποστηρίζει την ηθική αξία της μουσικής και εξετάζει λεπτομερειακά τη σημασία της στην εκπαίδευση των νέων (Πολιτικά Η', 1339Α-1342Β, V, 3-VII, 11). Ο Αριστοτέλης αναλύει τρεις απόψεις για την αποστολή της μουσικής και το σκοπό για τον οποίο πρέπει να διδάσκεται στους νέους ("τίνος δει χάριν μετέχειν αυτής"): (α) "παιδιάς ένεκα και αναπαύσεως" (για ευχαρίστηση [ψυχαγωγία] και ανάπαυση). (β) "προς αρετήν τι τείνειν την μουσικήν... και το ήθος ποιόν τι ποιείν" (γιατί μπορεί να ασκήσει ευεργετική επίδραση στη διαμόρφωση του χαρακτήρα). (γ) "προς διαγωγήν...και προς φρόνησιν" (γιατί μπορεί να συμβάλει στη διανοητική και αισθητική απόλαυση και καλλιέργεια). Ο Αριστοτέλης ακολουθεί την ίδια γραμμή σκέψης, όπως και ο Πλάτων, οι απόψεις του όμως είναι πιο φιλελεύθερες και λιγότερο αλύγιστες.
Στον Αριστοτέλη αποδίδονται τα Προβλήματα, η αυθεντικότητά τους όμως αμφισβητείται από πολλούς, που τα αποδίδουν σ' έναν "ψευδο-Αριστοτέλη". Οι περισσότεροι ωστόσο συμφωνούν ότι το υλικό των Προβλημάτων προέρχεται από τον Αριστοτέλη και τη Σχολή του. Τα Προβλήματα, που είναι σχετικά με τη μουσική (σε διαλογική μορφή), πραγματεύονται θέματα ακουστικής, συμφωνιών, φιλοσοφίας, μουσικής αισθητικής κτλ., και διαιρούνται σε δύο μεγάλα τμήματα: (α) Όσα περί φωνής (το μεγαλύτερο μέρος των Προβλ. ΧΙ) και (β) Όσα περί αρμονίαν (ολόκληρο το μέρος ΧΙΧ, Προβλ. 1-50). Τα Μουσικά Προβλήματα εκδόθηκαν με το ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση και σχόλια από τους F. A. Gevaert και J. C. Voolgraf (Les problemes musicaux d'Aristote, Γάνδη 1903) και είναι ταξινομημένα ανάλογα με το θέμα τους, "Acoustique", "Consonnances" κτλ. Ο Ch. Emile Ruelle δημοσίευσε προηγούμενα μια γαλλική μετάφραση (Problemes musicaux d'Aristote, Παρίσι 1891), με μια Εισαγωγή (σσ. 1-3), στην οποία υποστηρίζει την άποψη, ότι τα Μουσικά Προβλήματα είναι αυθεντικό, γνήσιο έργο του Αριστοτέληˇ αναφέρεται στον κατάλογο των έργων του Αριστοτέλη από τον Διογένη Λαέρτιο, όπου συμπεριλαμβάνεται ένα βιβλίο Περί Προβλημάτων και στο γεγονός, όπως λέει, ότι ο ίδιος ο Αριστοτέλης συχνά αναφέρεται σ'αυτό. Μια πιο πρόσφατη έκδοση του ελληνικού κειμένου με ιταλική μετάφραση δημοσιεύτηκε από τον Geraldo Marenghi (Φλωρεντία 1957, σσ. 137). Μόνο τα Προβλήματα τα σχετικά με την αρμονία (ΧΙΧ, 1-50) περιλαμβάνονται και μεταφράζονται σ'αυτή την έκδοση (σσ. 26-83), μαζί με Σημειώσεις (σσ. 85-119), Βιβλιογραφία (σσ. 123-125) και ένα γλωσσάριο των μουσικών όρων που συναντώνται στο κείμενο (glossario dei termini musicali, ss. 127-133). Υπάρχουν ακόμα δύο αγγλικές μεταφράσειςˇ η μία του E. S. Forster (στον τόμο VII της οξφορδιανής μετάφρασης των έργων του Αριστοτέλη, Οξφόρδη 1927ˇ Problemata XI, The Voice 898b-906a και XIX Music 917-923a). Η άλλη μετάφραση είναι του W. S. Hett, Λονδίνο 1936-7 (Aristotle: Problems, τόμ. Ι, σσ. 252-295, Προβλ. XIˇ τόμ. Ι, σσ. 378-415, Προβλ. ΧΙΧ σχετικά με την Αρμονία). Το ελληνικό κείμενο των Μουσικών Προβλημάτων περιλαμβάνεται στην έκδοση του C. v. Jan, Musici scriptores graeci (Λιψία 1895, σσ. 60-111) με τίτλο Ps-Aristotelis 'Problemata', Αριστοτέλους Προβλήματα. Ο C. v. Jan δημοσιεύει στην ίδια έκδοση μια εκλογή κειμένων του Αριστοτέλη για τη μουσικήˇ σ' αυτά περιλαμβάνεται ολόκληρο το μέρος των Πολιτικών που ασχολείται με την ηθική σημασία της μουσικής στην εκπαίδευση, Η', 1339Α ως 1342Β (Musici scriptores graeci, σσ. 3-35, με τίτλο Aristotelis loci de musica).
Βιβλιογραφία (εκτός από τα αναφερόμενα στο λήμμα):
Β. Fred. Bojesen, De Problematis Aristotelis, Hafniae 1836. C. Prantl, "Uber die Probleme des Aristoteles", Abhand. d. philos.-philol. Klasse d. Bayer. Akad. VI (1851), σσ. 339-377. Ε. Richter, De Aristotelis Problematis, Bonnae 1885. C.-Em. Ruelle, "Corrections anciennes et nouvelles dans le texte des Problemes d' Aristote", Revue de Philologie XV (1891), σσ. 168-174. C. Stumpf, "Die pseudo-aristotelischen Probleme uber Musik", Abhand. d. Berliner Akad. III (1896), σσ. 1-81. Ε. d' Eichthal et Th. Reinach, "Nouvelles observations sur les Problemes musicaux", REG XIII (1900), σσ. 18-44. Βλ. επίσης: Lukas Richter: Zur Wissenschaftslehre von der Musik bei Platon und Aristoteles, Βερολίνο 1961, σσ. ΧΙ, 202, 8ο.
εμμελής, εκείνος που είναι σύμφωνος με τους νόμους του μέλους μέλος, γενικά, μέλος, τμήμα. Στη μουσική, χορικό ή λυρικό τραγούδιˇ μελωδία γενικά. Στη φωνητική μουσική αποτελείται από τρία στοιχεία: τους φθόγγους, το ρυθμό και τα λόγια.ˇ μελωδικός. εμμελής κίνησις = μελωδική κίνησηˇ Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Ι, 9, 10 Mb): "...το χωρίσαι την εμμελή κίνησιν της φωνής από των άλλων κινήσεων" (η διάκριση ανάμεσα στη μελωδική κίνηση της φωνής και στις άλλες κινήσεις)ˇ εμμελές τετράχορδον τετράχορδον, το σύνολο τεσσάρων συνεχών χορδών ή φθόγγων που σχηματίζουν μια καθαρή τετάρτη. Το τετράχορδο υπήρξε το πρώτο σύστημα της προϊστορικής Ελλάδας. Υπήρχαν τρία γένη του τετράχορδου: το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο., το μελωδικό τετράχορδο. Ο Βακχείος ο Γέρων Βακχείος ο Γέρων, (3ος/4ος αι. μ.Χ.;)ˇ μουσικός θεωρητικός της εποχής του Κωνσταντίνου. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Είναι γνωστός για το βιβλίο του Εισαγωγή Τέχνης Μουσικής. (Εισαγ. 69, C.v.J. 307, Mb 16) λέει ότι εμμελείς είναι οι φθόγγοι που χρησιμοποιούν οι τραγουδιστές και εκτελεστές πάνω σε όργανα ("εμμελείς [φθόγγοι], οις οι άδοντες χρώνται και οι δια των οργάνων ενεργούντες"). Ο Πτολεμαίος Πτολεμαίος, Κλαύδιοςˇ (85 ή 108 μ.Χ. - περ. 163-168 μ.Χ.) μεγάλος γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Εκτός από τα πολυάριθμα και σημαντικά βιβλία του για την αστρονομία, τη γεωγραφία και τα μαθηματικά, έγραψε ένα σημαντικότατο επιστημονικό έργο για τη μουσική, τα Αρμονικά, σε τρία βιβλία (Αρμονικών βιβλία τρία). Το έργο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη εκτίμηση, ερμηνεία και ανάπτυξη των πυθαγόρειων δογμάτων και αρχών για τη μουσική. (Ι, 4, I.D. 10, 24-25) δίνει τον ακόλουθο κανόνα: "είσί δε εμμελείς μεν όσοι συναπτόμενοι προς αλλήλους εύφοροι τυγχάνουσι προς ακοήν, εκμελείς δε όσοι μη ουτως έχουσι" (εμμελείς είναι οι φθόγγοι που, όταν συνδεθούν μεταξύ τους, είναι εύκολα [ευχάριστα] δεκτοί από το αυτί [την ακοή] και εκμελείς το αντίθετο). Εμμελείς φθόγγοι και διαστήματα ήταν, σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, οι ακόλουθοι: το ημιτόνιο (16:15), ο τόνος "μείζων" και "ελάσσων" (9:8 και 10:9, αντίστοιχα), η μεγάλη και μικρή τρίτη (5:4 και 6:5, αντίστοιχα)ˇ πρβ. Ι, 7, I.D. 15, 15-16, Wallis III, 16. Επίσης, Πορφύρ. Comment. Wallis 292 και Κλεον. Εισ. 13, C.v.J. 205, Mb 21. εμμελέςˇ η ιδιότητα του να είναι κάτι σε συμφωνία με τους νόμους που κυβερνούν το μέλοςˇ Αριστόξ. ΙΙ, 37, 2: "η περί το εμμελές τε και εκμελές τάξις" (η τάξη που αφορά το μελωδικό και το μη μελωδικό). Πρβ. λ. ηρμοσμένος. εμμελώςˇ με τρόπο που να συμφωνεί με τους νόμους του μέλουςˇ μελωδικά. Αθήν ΙΔ', 623C, 17: "Πάνυ εμμελέστατα" (πάρα πολύ μελωδικά).
εκμελής, αντίθετος προς τους νόμους του μέλους μέλος, γενικά, μέλος, τμήμα. Στη μουσική, χορικό ή λυρικό τραγούδιˇ μελωδία γενικά. Στη φωνητική μουσική αποτελείται από τρία στοιχεία: τους φθόγγους, το ρυθμό και τα λόγια.ˇ εκείνος που παραβιάζει αυτούς τους νόμουςˇ κακόηχοςˇ μη μελωδικός. Ο εκμελής (μη μελωδικός) πρέπει να διακρίνεται από τον αμελώδητον αμελώδητος, ατραγούδητοςˇ επίσης, που δεν μπορεί να τραγουδηθεί, ένα πολύ μικρό διάστημα που δεν μπορεί να τραγουδηθεί. Επίσης εκείνος που δεν τραγουδήθηκε, δεν υμνήθηκε με τραγούδι, με μελωδία., που σήμαινε εκείνον που δεν μπορεί να τραγουδηθεί, λ.χ. ένα πολύ μικρό διάστημα. Ο Τίμαιος ο Λοκρός (101Β) λέει: "α δε άτακτος τε και άλογος [φωνή] εκμελής τε και ανάρμοστος" (η άρρυθμη και ακανόνιστη [φωνή] είναι αντιμελωδική και παράφωνη). Εκμελώς, επίρρ., με τρόπο αντίθετο προς τους νόμους του μέλους ή που τους παραβιάζει. Εκμελές, η ιδιότητα του να είναι έξω από τους νόμους του μέλουςˇ αταίριαστο μελωδικάˇ αντιμελωδικό. Βλ. Αριστόξ. (Αρμον. ΙΙ, 36, 27 και 37, 2 Mb) Κατά τον Πτολεμαίο (Αρμον. I, iv, 7) εκμελή ήταν τα διαστήματα της 7ης (μεγάλης και μικρής), της 6ης (μεγάλης και μικρής) και το τρίτονο με την αναστροφή του, τη "μικρή" (ελάσσονα) ή "μη καθαρή" 5η. Πρβ. λ. εμμελής εμμελής, εκείνος που είναι σύμφωνος με τους νόμους του μέλουςˇ μελωδικός..
άπυκνον, σύστημαˇ το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. που δεν είναι πυκνόˇ το αντίθετο του "πυκνόν πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο και στο χρωματικό γένος.". πυκνος επίσης ήταν ένας όρος για οποιαδήποτε νότα που δεν ανήκε ή δεν είχε καμιά σχέση με το πυκνό. Έτσι, μόνο τρεις νότες ήταν άπυκνες, ο προσλαμβανόμενος προσλαμβανόμενος, προστεθειμένος φθόγγος. Έτσι ονομαζόταν ο φθόγγος (νότα) που πρόσθεταν κάτω από το πιο χαμηλό τετράχορδο (τετράχορδο υπατών) και στα συστήματα Τέλειον Μείζον και Τέλειον Έλαττον. Το χαμηλό la στις μεταγραφές αρχαίας ελληνικής σημειογραφίας. και οι δύο νήτες νήτη, 1. η χορδή που βρισκόταν πιo κοντά στον εκτελεστή (νήτη = κατώτατη). 2. η ψηλότερη νότα ή χορδή. Στην επτάχορδη κλίμακα η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου συνημμένων (re) και στην οκτάχορδη η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου διεζευγμένων (mi)ˇ (νήτη συνημμένων και νήτη υπερβολαίων). Βλ. γι' αυτά στο λ. πυκνόν πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο και στο χρωματικό γένος.. Επίσης, Κλεον. Εισ. 4, C.v.J. 186, Mb 7ˇ Βακχ. Eισ. C.v.J. 300, Mb 9ˇ Αλύπ. Eισ. C.v.J. 368, Mb 2ˇ Αριστ. Κοϊντ. Mb ΙΙ, 12, R.P.W.-I. 9.
αμελώδητος, ατραγούδητοςˇ επίσης, που δεν μπορεί να τραγουδηθεί, ένα πολύ μικρό διάστημα διάστημα, διάστημα, η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. που δεν μπορεί να τραγουδηθεί. Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. Ι, 21, 25-28 Mb) λέει: "ημιτόνια, τρίτα και τέταρτα του τόνου μπορούν να τραγουδηθούν, αλλά διαστήματα μικρότερα απ' αυτά είναι αμελώδητα". Κατά τον Αριστόξενο τα διαστήματα αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σ' ένα σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. ή σε μια κλίμακαˇ Αρμ. Ι, 25, 24-25 Mb: "αμελώδητον γαρ λέγομεν, ο μη τάττεται καθ' εαυτό εν συστήματι" (αμελώδητο λέμε [το διάστημα] που δεν μπορεί μόνο του να τοποθετηθεί σε σύστημα). Βλ. λ. δωδεκατημόριον δωδεκατημόριον, δωδέκατο του τόνου. Ήταν ένα θεωρητικό, υποθετικό διάστημα. Το δωδεκατημόριο είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη χρωματική δίεση (1/3 του τόνου) και την εναρμόνια δίεση (1/4 του τόνου). Το δωδεκατημόριο δεν μπορεί να τραγουδηθεί, είναι αμελώδητο.. Αμελώδητος σήμαινε επίσης εκείνον που δεν τραγουδήθηκε, δεν υμνήθηκε με τραγούδι, με μελωδία.
τριτημόριον, ένα τρίτο του τόνου. Πρβ. Αριστόξ. Αρμον. Ι, 25, 17 Mb.
Βλ. τα λ. δίεσις δίεσις, για τον Θέωνα τον Σμυρναίο, το τέταρτο του τόνου. Για του Πυθαγόρειους το ημιτόνιο. για πολλούς άλλους συγγραφείς η λ. δίεξη χρησιμοποιούνταν γενικά για κάθε διάστημα μικρότερο από το ημιτόνιο ή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Υπήρχαν διαφορετικές διέσεις στα τρία γένη. και χρωματικόν χρωματικόν, το γένος στο οποίο ένα διάστημα ενός τόνου και μισού χρησιμοποιούνταν ως χαρακτηριστικό συστατικό στοιχείοˇ έτσι, το χρωματικό τετράχορδο θα προχωρούσε με ημιτόνιο, ημιτόνιο και ενάμιση τόνο: mi - fa - fa δί. - la ή mi - fa - sol ύφ. - la. Υπήρχαν τρεις χρόες στο χρωματικό: (α) το χρωματικό μαλακό, (β) το ημιόλιο και (γ) το τονιαίο ή σύντονο. γένος.
εκτημόριον, τόνουˇ ένα έκτο του τόνου τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσιςˇ ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασίαˇ τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία.. Είναι, όπως και το δωδεκατημόριον δωδεκατημόριον, δωδέκατο του τόνου. Ήταν ένα θεωρητικό, υποθετικό διάστημα. Το δωδεκατημόριο είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη χρωματική δίεση (1/3 του τόνου) και την εναρμόνια δίεση (1/4 του τόνου). Το δωδεκατημόριο δεν μπορεί να τραγουδηθεί, είναι αμελώδητο., ένα υποθετικό και καθαρά θεωρητικό διάστημα. Το εκτημόριο είναι το διάστημα που δύο χρωματικές διέσεις δίεσις, για τον Θέωνα τον Σμυρναίο, το τέταρτο του τόνου. Για του Πυθαγόρειους το ημιτόνιο. για πολλούς άλλους συγγραφείς η λ. δίεξη χρησιμοποιούνταν γενικά για κάθε διάστημα μικρότερο από το ημιτόνιο ή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Υπήρχαν διαφορετικές διέσεις στα τρία γένη. (2/3 του τόνου) ξεπερνούν δύο εναρμόνιες διέσεις (2/4 ή 1/2 του τόνουˇ 2/3-1/2=1/6). Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμον. Mb I, 25, 15-21) καθορίζει σαφώς το εκτημόριο: "επειδήπερ η χρωματική δίεσις της εναρμονίου διέσεως δωδεκατημόριο τόνου μείζων εστί... αι δύο χρωματικαί των εναρμονίων δήλον ως τω διπλασίωˇ τούτο δε εστιν εκτημόριον, έλαττον διάστημα του ελαχίστου των μελωδουμένων" (αφού η χρωματική δίεση είναι μεγαλύτερη από την έναρμόνια δίεση κατά ενα δωδεκατημόριο... είναι φανερό πως οι δύο χρωματικές θά 'ναι μεγαλύτερες των δύο εναρμονίων κατά το διπλάσιοˇ αυτό είναι το εκτημόριο (ένα έκτο του τόνου), διάστημα που είναι μικρότερο από το ελάχιστο [των διαστημάτων] που μπορούν να τραγουδηθούν [να εκτελεστούν μελωδικά]). Το εκτημόριο, επομένως, είναι αμελώδητο αμελώδητος, ατραγούδητοςˇ επίσης, που δεν μπορεί να τραγουδηθεί, ένα πολύ μικρό διάστημα που δεν μπορεί να τραγουδηθεί. Επίσης εκείνος που δεν τραγουδήθηκε, δεν υμνήθηκε με τραγούδι, με μελωδία. διάστημα, δηλ. δεν μπορεί να εκτελεστεί από τη φωνή.
τεταρτημόριον, τέταρτο τόνουˇ από μερικούς θεωρητικούς θεωρούνταν ίσο προς μία δίεση. Σύμφωνα με τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. II, 46, 7), ο οποίος υποστηρίζει πως το εναρμόνιο εναρμόνιον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τετάρτων του τόνου. H επινόησή του αποδιδόταν στον Όλυμπο. Το τετράχορδο στο εναρμόνιο γένος προχωρεί με τον ακόλουθο τρόπο: mi mi1/4 fa la. Ο όρος αρμονία πολύ συχνά αντικαθιστούσε τον όρο εναρμόνιο γένος από την εποχή του Αριστόξενου και κατόπι. που περιέχει ακριβή τέταρτα τόνου ήταν το μόνο κανονικό γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος., το τέταρτο του τόνου είναι ίσο προς την ελάχιστη εναρμόνια δίεση: "και το τέταρτον [του τόνου], ό καλείται δίεσις εναρμόνιος ελαχίστη". Ο Νικόμαχος Νικόμαχος, (2ος αι. μ.Χ.)ˇ Πυθαγόρειος μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικήςˇ γεννήθηκε στην πόλη Γέρασα της Συρίας. Έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο Αρμονικής Εγχειρίδιον (ή Αρμονικόν Εγχειρίδιον), στο οποίο εκθέτει και διασαφηνίζει, τις πυθαγόρειες αρχές πάνω στη μουσική. επίσης θεωρούσε το τέταρτο του τόνου ίσο προς την εναρμόνια δίεση (Εγχειρ. 12, C.v.J. 362, Mb 26).
Βλ. λ. δίεσις δίεσις, για τον Θέωνα τον Σμυρναίο, το τέταρτο του τόνου. Για του Πυθαγόρειους το ημιτόνιο. για πολλούς άλλους συγγραφείς η λ. δίεξη χρησιμοποιούνταν γενικά για κάθε διάστημα μικρότερο από το ημιτόνιο ή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Υπήρχαν διαφορετικές διέσεις στα τρία γένη..
λήψις δια συμφωνίας, μέθοδος καθορισμού [ή κουρδίσματος] διαστημάτων με σειρά συμφωνιών. Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. ΙΙ, 55, Mb 13 κε.) δίνει το ακόλουθο παράδειγμα: "για να βρούμε μια ορισμένη διαφωνία κάτω από μια δοσμένη νότα, όπως το δίτονο, πρέπει να πάρουμε την τετάρτη πάνω από τη δοσμένη νότα, κατόπι να κατεβούμε μια πέμπτη, υστέρα ν' ανεβούμε μια τετάρτη πάλι και, τελικά, να κατεβούμε μιαν άλλη πέμπτη" (κατά τη μετάφραση του Η. S. Macran, σ. 206). Βλ. επίσης, Laloy, Lexique d' Aristoxene, σ. XXI, και Weil-Reinach, Plut. De la mus. 1145G, σ. 151, σημ. 394.
λήψις δια συμφωνίας, μέθοδος καθορισμού [ή κουρδίσματος] διαστημάτων με σειρά συμφωνιών. Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. ΙΙ, 55, Mb 13 κε.) δίνει το ακόλουθο παράδειγμα: "για να βρούμε μια ορισμένη διαφωνία κάτω από μια δοσμένη νότα, όπως το δίτονο, πρέπει να πάρουμε την τετάρτη πάνω από τη δοσμένη νότα, κατόπι να κατεβούμε μια πέμπτη, υστέρα ν' ανεβούμε μια τετάρτη πάλι και, τελικά, να κατεβούμε μιαν άλλη πέμπτη" (κατά τη μετάφραση του Η. S. Macran, σ. 206). Βλ. επίσης, Laloy, Lexique d' Aristoxene, σ. XXI, και Weil-Reinach, Plut. De la mus. 1145G, σ. 151, σημ. 394.
δωδεκατημόριον, δωδέκατο του τόνου τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσιςˇ ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασίαˇ τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία.. Ήταν ένα θεωρητικό, υποθετικό διάστημα. Ο Κλεονείδης Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. (Εισαγ. 7, C.v.J. 192, Mb 11) γράφει σχετικά: "υποτίθεται γαρ ο τόνος εις δώδεκα τινα ελάχιστα μόρια διαιρούμενος, ών έκαστον δωδεκατημόριον τόνου καλείται" (υποτίθεται ότι ο τόνος υποδιαιρείται σε δώδεκα ελάχιστα μόρια, το καθένα από τα όποια ονομάζεται δωδεκατημόριο)ˇ βλ. το υπόλοιπο του κειμένου στο λ. δίεσις δίεσις, για τον Θέωνα τον Σμυρναίο, το τέταρτο του τόνου. Για του Πυθαγόρειους το ημιτόνιο. για πολλούς άλλους συγγραφείς η λ. δίεξη χρησιμοποιούνταν γενικά για κάθε διάστημα μικρότερο από το ημιτόνιο ή για το μικρότερο δυνατό διάστημα. Υπήρχαν διαφορετικές διέσεις στα τρία γένη.. Το δωδεκατημόριο είναι η διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη χρωματική δίεση (1/3 του τόνου) και την εναρμόνια δίεση (1/4 του τόνου)ˇ Αριστόξ. (Αρμον. Ι, 25, 15 Mb): "η χρωματική δίεσις της εναρμονίου διέσεως δωδεκατημορίω τόνου μείζων εστί" (η χρωματική δίεση [1/3 του τόνου] είναι μεγαλύτερη από την εναρμόνια δίεση [1/4 του τόνου] κατά ένα δωδέκατο του τόνου). Πρβ. λ. χρωματικόν χρωματικόν, το γένος στο οποίο ένα διάστημα ενός τόνου και μισού χρησιμοποιούνταν ως χαρακτηριστικό συστατικό στοιχείοˇ έτσι, το χρωματικό τετράχορδο θα προχωρούσε με ημιτόνιο, ημιτόνιο και ενάμιση τόνο: mi - fa - fa δί. - la ή mi - fa - sol ύφ. - la. Υπήρχαν τρεις χρόες στο χρωματικό: (α) το χρωματικό μαλακό, (β) το ημιόλιο και (γ) το τονιαίο ή σύντονο. [μαλακόν] γένος. Το δωδεκατημόριο δεν μπορεί να τραγουδηθεί, είναι αμελώδητο (βλ. λ. αμελώδητος αμελώδητος, ατραγούδητοςˇ επίσης, που δεν μπορεί να τραγουδηθεί, ένα πολύ μικρό διάστημα που δεν μπορεί να τραγουδηθεί. Επίσης εκείνος που δεν τραγουδήθηκε, δεν υμνήθηκε με τραγούδι, με μελωδία.).
ασύμμετρος, δυσανάλογος, που δεν έχει συμμετρία, ή που δεν μπορεί να μετρηθεί με κάποιο κοινό μέτρο (Δημ.). ασύμμετρον διάστημαˇ διάστημα διάστημα, διάστημα, η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. που δεν μπορεί να μετρηθεί με κάποιο κοινό μέτρο (με άλλο διάστημα)ˇ Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμον. Ι, 24 Mb): "To μεν ούν δια τεσσάρων δια τεσσάρων, το διάστημα καθαρής 4ης, που οι Πυθαγόρειοι το ονόμαζαν συλλαβή συλλαβή, το διάστημα της καθαρής τετάρτης, όπως ονομαζόταν από τους Πυθαγορικούςˇ γενικά γνωστό ως δια τεσσάρων. Προσδιορίζεται από τον μαθηματικό λόγο 4/3. ή συλλαβά (λόγος 4:3). ον τρόπον εξεταστέον, είτε μετρείται, τινι των ελαττόνων διαστημάτων, είτε πάσίν εστιν ασύμμετρον" (Η κατάλληλη μέθοδος να εξετάσουμε αν η τετάρτη [το διάστημα της τετάρτης] μπορεί να μετρηθεί με κανένα από τα μικρότερα διαστήματα, ή αν είναι τελείως ασύμμετρον, με όλα αυτά [δε μετριέται με κανένα από αυτά όλα]).
χρόα, και χροιάˇ η ιδιαίτερη διαίρεση των διαστημάτων διάστασις, διάστημα, η απόσταση ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς στο ύψος φθόγγους. σε κάθε γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος., η οποία καθόριζε την ποικιλία των διαστημάτων που σύνθεταν το γένος σε κάθε περίπτωση. Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. ΙΙ, 50-52 Mb) αναγνωρίζει έξι χρόες και στα τρία γένη συνολικάˇ συγκεκριμένα, δύο στο διατονικό: (α) στο μαλακό και (β) στο σύντονο, μία στο εναρμόνιο και τρεις στο χρωματικό γένος: (α) στο μαλακό, (β) στο ημιόλιο και (γ) στο σύντονο ή τονιαίο. Περισσότερες λεπτομέρειες δίνονται για κάθε περίπτωση χωριστά (βλ. τα λ. διάτονον διάτονον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον. Ήταν μάλλον το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο", εναρμόνιον εναρμόνιον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τετάρτων του τόνου. H επινόησή του αποδιδόταν στον Όλυμπο. Το τετράχορδο στο εναρμόνιο γένος προχωρεί με τον ακόλουθο τρόπο: mi mi1/4 fa la. Ο όρος αρμονία πολύ συχνά αντικαθιστούσε τον όρο εναρμόνιο γένος από την εποχή του Αριστόξενου και κατόπι. και χρωματικόν χρωματικόν, το γένος στο οποίο ένα διάστημα ενός τόνου και μισού χρησιμοποιούνταν ως χαρακτηριστικό συστατικό στοιχείοˇ έτσι, το χρωματικό τετράχορδο θα προχωρούσε με ημιτόνιο, ημιτόνιο και ενάμιση τόνο: mi - fa - fa δί. - la ή mi - fa - sol ύφ. - la. Υπήρχαν τρεις χρόες στο χρωματικό: (α) το χρωματικό μαλακό, (β) το ημιόλιο και (γ) το τονιαίο ή σύντονο.). Κλεον. (Εισαγ. 6): "Χρόα δε εστι γένους ειδική διαίρεσιςˇ χρόαι δε εισιν αι ρηταί και γνώριμοι έξ, αρμονίας μία, χρώματος τρεις, διατόνου δύο" (Χρόα είναι μια ειδική διαίρεση του γένουςˇ και οι ορισμένες και γνωστές χρόες είναι έξιˇ μία στο εναρμόνιο, τρεις στο χρωματικό και δύο στο διατονικό). Ο Πτολεμαίος Πτολεμαίος, Κλαύδιοςˇ (85 ή 108 μ.Χ. - περ. 163-168 μ.Χ.) μεγάλος γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Εκτός από τα πολυάριθμα και σημαντικά βιβλία του για την αστρονομία, τη γεωγραφία και τα μαθηματικά, έγραψε ένα σημαντικότατο επιστημονικό έργο για τη μουσική, τα Αρμονικά, σε τρία βιβλία (Αρμονικών βιβλία τρία). Το έργο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη εκτίμηση, ερμηνεία και ανάπτυξη των πυθαγόρειων δογμάτων και αρχών για τη μουσική. αναγνώριζε οκτώ χρόες: πέντε στο διατονικό, μία στο εναρμόνιο και δύο στο χρωματικό (πρβ. Πορφύρ. Comment, έκδ. I. During, σ. 157 και Παχυμ. στον Vincent Notices 422-423). Η λέξη χροιά απαντά επίσης με τη σημασία του χρώματος τόνου, του τίμπρο. Ο Γαυδέντιος (Εισαγ. 2) δίνει τον ακόλουθο ορισμό: "χροιά δε εστι, καθ' ην διαφέροιεν (άν) αλλήλων οι κατά τον αυτόν τόπον ή χρόνον φαινόμενοι, σΐον η του λεγομένου μέλους φύσις εν φωνή και τα όμοια" (χροιά είναι [η ιδιότητα] με την οποία νότες [ήχοι] που εμφανίζονται [ακούονται] στην ίδια θέση [ύψος] ή χρόνο διαφέρουν ο ένας από τον άλλο, όπως η φωνητική φύση του μέλους και τα όμοια).
μεσοειδής, τόποςˇ η μεσαία περιοχή της φωνήςˇ η περιοχή της μέσης. Ο Αριστείδης λέει ότι από τους τρεις τρόπους τρόπος, όρος με διάφορες σημασίες ανάλογα με την περίσταση και την εποχή, αλλά συχνά συνώνυμο του όρου τόνος, ενώ στον είναι Πλούταρχο, συνώνυμος και με την αρμονία. Επίσης, στιλ (τεχνοτροπία στη σύνθεση). (στιλ) της μελοποιίας ο διθυραμβικός ήταν μεσοειδής (Περί μουσ. Mb 30, R.P.W.-I. 30). Πρβ. λ. μελοποιΐα.
υπατοειδής, τόποςˇ η περιοχή της υπάτηςˇ η χαμηλότερη περιοχή της φωνήςˇ πρβ. Ανών. (Bell. 76-77, 63-64 και σημείωση). υπατοειδής φθόγγος λεγόταν ο χαμηλότερος φθόγγος του πυκνού πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο και στο χρωματικό γένος. ˇ η νότα που παράγεται από τη χορδή υπάτη (Βακχ. Εισαγ. 43). υπατοειδής τρόποςˇ ένα στιλ της μελοποιίας μελοποιία, σύνθεση μέλους, μελωδίας. Σύμφωνα και με τον Κλεονείδη σκοπός της μελοποιίας είναι να εκλέγει και να χρησιμοποιεί με κατάλληλο τρόπο τα στοιχεία της αρμονικής. Κατά τον Αριστείδη τα μέρη της είναι τρία: η λήψις, η μίξις και η χρήσις. (της σύνθεσης του μέλους). Ένας από τους τρεις τρόπους (είδη, στιλ) της σύνθεσης που συζητά ο Αριστείδης Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (30 Mb, 30 R.P.W.-I.)ˇ ο υπατοειδής τρόπος συμπίπτει με το τραγικό στιλ της σύνθεσης.
Παρυπατοειδής, φθόγγοςˇ φθόγγος που ηχεί όπως η παρυπάτη, επίσης ο ήχος που παράγει η χορδή παρυπάτη. Ο Βακχείος (Εισ. 43) γράφει: "παρυπατοειδής είναι ο μεσαίος [φθόγγος] του πυκνού πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο και στο χρωματικό γένος."ˇ και ο Αριστείδης Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (Περί μουσ, 12 Mb): "των φερομένων οι μεν παρυπατοειδείς, οι δε λιχανοειδείς" (από τους κινητούς φθόγγους [δηλ. τους φθόγγους που άλλαζαν, τους εσωτερικούς των τετραχόρδων], άλλοι είναι παρυπατοειδείς [do, fa] και άλλοι λιχανοειδείς [re, sol]).
μελοποιία, σύνθεση μέλους, μελωδίας. Ο Αριστείδης Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (Mb 28) καθορίζει έτσι τη μελοποιία: "μελοποιΐα δε εστι δύναμις κατασκευαστική μέλους" (μελοποιία είναι η δύναμη που δημιουργεί τη μελωδία). Σύμφωνα και με τον Κλεονείδη Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. (Εισαγ. 14) σκοπός της μελοποιίας είναι να εκλέγει και να χρησιμοποιεί με κατάλληλο τρόπο τα στοιχεία της αρμονικής αρμονική, κατά τον Αριστόξενο, σημαντικός κλάδος της επιστήμης του μέλους. Κύριο μέλημά της είναι να μελετά καθετί που άφορα την "αρμονία" και ιδιαίτερα "τη θεωρία των συστημάτων και των τόνων". Σύμφωνα με τον Κλεονείδη, είναι μια θεωρητική και πρακτική επιστήμηˇ τα θέματα της είναι επτά: οι φθόγγοι, τα διαστήματα, τα γένη, τα συστήματα, οι τόνοι, η μεταβολή (μετατροπία) και η μελοποιία.ˇ (τα μέρη της αρμονικής είναι τα ακόλουθα επτά: οι φθόγγοι, τα διαστήματα, τα γένη, τα συστήματα, οι τόνοι, η μετατροπία και η μελοποιία η ίδια). Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τέσσερις τρόπους: την αγωγή αγωγή, 1. Κατά τον Κλεονείδη και τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, η πορεία των φθόγγων της μελωδίας με συνεχή διαστήματα. 2. Με τη γενική σημασία της πορείας, της συνέχειας (Αριστόξενος). 3. Με τη σημασία του βαθμού της ταχύτητας όπως η έννοια του "τέμπο" στη σύγχρονη μουσική ορολογία (Αριστείδης) 4. μέθοδος, ύφος, τεχνοτροπία., την πλοκή πλοκή, πορεία της μελωδίας με πηδήματα. Οι μελωδίες που σχηματίζονταν με πηδήματα ονομάζονταν μέλη κεκλασμένα., την πεττεία πεττεία, 1. επανάληψη της ίδιας νότας. 2. κατά τον Αριστείδη, μια μέθοδος της μελωδικής σύνθεσης (ένα από τα τρία είδη της χρήσης), με την οποία "μαθαίνουμε ποιες νότες να παραλείψουμε και ποιες να χρησιμοποιήσουμε. Και από ποια ν' αρχίσουμε και σε ποια να τελειώσουμε". και την τονή τομή, 1. διαίρεση που γίνεται σ' έναν τόπο ή περιοχή ήχου. 2. στη στιχουργική, τομή (caesura)., που εξετάζονται χωριστά το καθένα. Τα μέρη της μελοποιίας είναι, σύμφωνα με τον Αριστείδη (σ. 29), τα ακόλουθα τρία: (1) η λήψις λήψις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας (λήψις, μίξις, χρήσις) στο οποίο, κατά τον Αριστείδη, ο μουσικός καθορίζει την περιοχή της φωνής που θα χρησιμοποιήσει στο σύστημα., "με την οποία ο συνθέτης ("o μουσικός" καθώς γράφει) διαλέγει την περιοχή της φωνής, που θα χρησιμοποιηθεί στο σύστημα"ˇ (2) η μίξις μίξις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό., με την οποία προσαρμόζει και δένει μαζί τους ήχους, την περιοχή της φωνής, τα γένη της μελωδίας ή τα συστήματαˇ (3) η χρήσις χρήσις, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας (λήψις, μίξις, χρήσις), κατά το οποίο η μελωδία συμπληρωνόταν ή τελειοποιούνταν. Κι αυτή διαιρούνταν σε τρία είδη: αγωγή, πεττία και πλοκή. (εφαρμογή), που είναι η τελειοποίηση της μελωδίας. Ο Αριστείδης (σ. 30) καθορίζει και τρία στιλ (τρόπους) της μελοποιίας: το διθυραμβικό, το νομικό και το τραγικό ("τρόποι δε μελοποιΐας γένει μεν τρειςˇ διθυραμβικός, νομικός, τραγικός"). Οι διάφορες μελοποιίες διαφέρουν μεταξύ τους, πάντα κατά τον Αριστείδη: (α) ως προς το γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος. ("γένει"), διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιοˇ (β) ως προς το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. ("συστήματι"), ως υπατοειδές, μεσοειδές, νητοειδέςˇ (γ) ως προς τον τόνο τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσιςˇ ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασίαˇ τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία. ("τόνω"), ως δωρικός, φρυγικόςˇ (δ) ως προς τον τρόπο τρόπος, όρος με διάφορες σημασίες ανάλογα με την περίσταση και την εποχή, αλλά συχνά συνώνυμο του όρου τόνος, ενώ στον είναι Πλούταρχο, συνώνυμος και με την αρμονία. Επίσης, στιλ (τεχνοτροπία στη σύνθεση). ("τρόπω"), νομικός, διθυραμβικός, τραγικόςˇ (ε) ως προς το ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη. ("ήθει"), "όπως λέμε, το συσταλτικό, με το οποίο εκφράζουμε οδυνηρά αισθήματα, το διασταλτικό (ή διαστατικό), με το οποίο προτρέπουμε (παρακινούμε) σε υψηλά αισθήματα και το μεσαίο, με το οποίο οδηγούμε την ψυχή σε γαλήνη".
λιχανοειδής, που ανήκει στην ιδιότητα ή την περιοχή της χορδής λιχανός λιχανός, 1. ως αρσ., το δάχτυλο δείκτης 2. ως θηλ., η χορδή (και η νότα που παράγεται από τη χορδή), που παίζεται με το δείκτη, το λιχανό. Λιχανός ήταν η τρίτη από κάτω του επταχόρδου και του οκταχόρδου, ονομαζόταν και διάτονος.ˇ λιχανοειδής τόπος τόπος, μια θέση μέσα στην έκταση της φωνής. Ο καθορίζει τρεις "περιοχές της φωνήςˇ ψηλή, μεσαία και χαμηλή". Ο Ανώνυμος του Bellermann καθορίζει τέσσερις: υπατοειδή, μεσοειδή, νητοειδή και υπερβολαιοειδή.ˇ τόπος της λιχανού στη λύρα ή την κιθάραˇ ή τόπος της φωνής στη θέση της λιχανού. Ο Αριστόξενος (Αρμον. Στοιχ. Ι, 26, 18 Mb) λέει για τον λιχανοειδή τόπο: "διάκενον δ' ουδέν εστι του λιχανοειδούς τόπου" (στον τόπο [θέση] της λιχανού δεν υπάρχει κενός χώρος). λιχανοειδής φθόγγος φθόγγος, ήχος, φωνή. Στη μουσική, ένας ήχος με καθορισμένο ύψος που παραγόταν από φωνή ή οποιοδήποτε μουσικό όργανο.ˇ κατά τον Βακχείο (Εισαγ. 43), "η ψηλότερη νότα του πυκνού". Βλ. τα λ. παρυπατοειδής παρυπάτη, η νότα και η χορδή που βρίσκεται μία δευτέρα πιο πάνω από την υπάτη (παρά την υπάτη). Υπήρχαν δύο παρυπάτες: η παρυπάτη υπατών (do) και η παρυπάτη μέσων (fa). και πυκνόν πυκνόν, στη μουσική, το σύνολο των δύο μικρών διαστημάτων ενός τετραχόρδου, όταν ήταν μικρότερο από το υπόλοιπο του τετραχόρδου. Αυτό γίνεται στο εναρμόνιο και στο χρωματικό γένος..
υπάτη, (=υψίστη)ˇ η πιο χαμηλή νότα ή χορδήˇ ονομαζόταν έτσι (υπάτη σήμαινε υψίστη), γιατί τοποθετούνταν στο πιο μακρινό άκρο των χορδών. Ο Αριστείδης λέει: "υπάτη δε υπάτων, ότι του πρώτου τετραχόρδου πρώτη τίθεταιˇ το γαρ πρώτον ύπατον εκάλουν οι παλαιοί" (η υπάτη υπατών ήταν η πρώτη νότα του πρώτου τετράχορδου τετράχορδον, το σύνολο τεσσάρων συνεχών χορδών ή φθόγγων που σχηματίζουν μια καθαρή τετάρτη. Το τετράχορδο υπήρξε το πρώτο σύστημα της προϊστορικής Ελλάδας. Υπήρχαν τρία γένη του τετράχορδου: το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο. [του χαμηλότερου], γιατί οι αρχαίοι έλεγαν ύπατο το πρώτο).
Βλ. λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανοˇ αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν")..
παρυπάτη, η νότα και η χορδή που βρίσκεται μία δευτέρα πιο πάνω από την υπάτη υπάτη, (=υψίστη)ˇ η πιο χαμηλή νότα ή χορδήˇ ονομαζόταν έτσι (υπάτη σήμαινε υψίστη), γιατί τοποθετούνταν στο πιο μακρινό άκρο των χορδών. (παρά την υπάτη). Υπήρχαν δύο παρυπάτες: η παρυπάτη υπατών (do) και η παρυπάτη μέσων (fa). Πρβ. και λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανοˇ αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν").. Η παρυπάτη διατηρεί το όνομά της σε όλα τα γένη γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος..
λιχανός, και λίχανοςˇ ως αρσ., το δάχτυλο δείκτηςˇ θηλ., η χορδή (και η νότα που παράγεται από τη χορδή), που παίζεται με το δείκτη, το λιχανό. Ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (Mb 10, R.P.W.-I. 8) λέει: "λιχανοί προσηγορεύθησαν, ομωνύμως τω πλήττοντι δακτύλω την ηχούσαν αυτάς χορδήν επονομασθείσαι" (ονομάστηκαν λιχανοί από το ομώνυμο δάχτυλο, που χτυπά τη χορδή που τις παράγει). Λιχανός ήταν η τρίτη από κάτω του επταχόρδου και του οκταχόρδου:
Και στα δύο Συστήματα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο., το Σύστημα Τέλειον Έλασσον (α) και το Σύστημα Τέλειον Μείζον (β), υπήρχαν δύο χορδές στο καθένα με το όνομα λιχανός: λιχανός υπατών και λιχανός μέσων:
Η λιχανός ονομαζόταν καμιά φορά και διάτονος.
Βλ. τα λ. λιχανοειδής λιχανοειδής, που ανήκει στην ιδιότητα ή την περιοχή της χορδής λιχανός., παραφωνία παραφωνία, 1. κατά τον Βακχείο η παραφωνία είναι μια συμφωνία "όταν δύο ανόμοιοι ήχοι παιχθούν [αμέσως] και δεν παρουσιάζουν διαφορά μεταξύ τους". 2. κατά τον Γαυδέντιο η παραφωνία είναι κάτι μεταξύ συμφωνίας και διαφωνίας "παράφωνοι είναι εκείνοι οι φθόγγοι, που είναι μεταξύ συμφωνίας και διαφωνίας και όταν παιχθούν φαίνονται σύμφωνοι", χαρακτηρίζοντας έτσι το τρίτονο fa - si και το δίτονο sol - si. και υπερμέση υπερμέση, η χορδή "πιο πάνω" από τη μέση ως προς τη θέση της στη λύρα ή την κιθάρα, αλλά χαμηλότερη στο ύψος από τη μέση κατά μία δευτέρα. Η υπερμέση ονομάστηκε αργότερα λιχανός.. Επίσης, ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανοˇ αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν")..
μέση, η κεντρική νότα του επτάχορδου συστήματος σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. και η αντίστοιχη χορδή της λύρας λύρα, έγχορδο, "κατεξοχήν" εθνικό όργανο της αρχαίας Ελλάδας, συνδεόταν στενά με τη λατρεία του Απόλλωνα. Κατά τον μύθο, επινοήθηκε από τον Ερμή. Αρχικά είχε τρεις ή τέσσερις χορδές, για μια μακρά περίοδο όμως είχε επτά, ενώ πολλοί μουσικοί προσέθεσαν κι άλλες. Πιστεύεται πως το δεξί χέρι έπαιζε με πλήκτρο, ενώ το αριστερό με τα δάχτυλα. Το κούρδισμα της λύρας (και της κιθάρας) είναι ενα θέμα που δεν έχει οριστικά ξεκαθαριστεί. ή της κιθάρας κιθάρα, έγχορδο όργανο, πιο τελειοποιημένο και πιο επεξεργασμένο από τη λύρα. Διέφερε από αυτήν ως προς το ηχείο, το μέγεθος και την ηχητικότητα. Ήταν το όργανο των επαγγελματιών. Στους προκλασικούς χρόνους η κιθάρα είχε από τρεις ως επτά χορδέςˇ η επτάχορδη κιθάρα ήταν μια καινοτομία του Τέρπανδρου (7ος αι. π.Χ.). Στον 6ο αι. προστέθηκε 8η χορδή και στον 5ο αι. χρησιμοποιήθηκαν κιθάρες με 9, 10, 11 και 12 χορδές.:
Στο οκτάχορδο σύστημα ήταν η πρώτη νότα του δεύτερου (χαμηλότερου) τετράχορδου τετράχορδον, το σύνολο τεσσάρων συνεχών χορδών ή φθόγγων που σχηματίζουν μια καθαρή τετάρτη. Το τετράχορδο υπήρξε το πρώτο σύστημα της προϊστορικής Ελλάδας. Υπήρχαν τρία γένη του τετράχορδου: το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο. ή η ψηλότερη νότα του πρώτου τετράχορδου παρμένου από κάτω προς τα πάνω:
Το τετράχορδο που αρχίζει (σε κατιούσα μορφή) με τη μέση: la - sol - fa - mi ή που καταλήγει στη μέση, όταν ανεβαίνει, mi - fa - sol - la, λεγόταν τετράχορδο μέσων. Η μέση κρατούσε το όνομά της και στα Τέλεια Συστήματα, στα οποία δεν ήταν πάντα η κεντρική νότα (στο Σύστημα Τέλειον Μείζον ήταν όμως η κεντρική νότα). Στην αρμονία των σφαιρών αρμονία των σφαιρών, σύμφωνα με μιαν αντίληψη που αποδίδεται στη Σχολή των Πυθαγορείων, το σύνολο των (μη αντιληπτών από εμάς) μουσικών ήχων που παράγουν οι πλανήτες καθώς περιστρέφονται, αποτελεί την "αρμονία των σφαιρών". Στην αντίληψη αυτή κάθε απόσταση ανάμεσα σε πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος αντιστοιχούσε κάποιο μουσικό διάστημα. μέση ήταν εκείνη που αντιστοιχούσε προς τον Ήλιο.
τόνος διάστημα διαστηματική κίνησις, μελωδική κίνηση με διαστήματαˇ αντίθ.: συνεχής κίνηση (που δε χρησιμοποιεί διαστήματα, όπως στην ομιλία)., δηλ. το διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4ηˇ αλλιώς, η μεγάλη 2η, όπως λέμε και σήμερα τόνος.
παιδικός, παιδικός χορός, χορός αγοριών. Πλάτων Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.). Σε ό,τι αφορά τη μουσική, ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο, επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις αρχές του Δάμωνα για την ηθική αξία της μουσικής, ενώ ως συγγραφέας ήταν Πυθαγορικός. Ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του. Στην Πολιτεία συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών, ενώ τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. (Νόμοι B', 664C): "ο Μουσών χορός ο παιδικός". Παιδικοί αυλοίˇ μια κατηγορία αυλών με έκταση χαμηλότερη από τους παρθένιους και ψηλότερη από τους κιθαριστήριους, σύμφωνα με την ταξινόμηση των αυλών από τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)ˇ φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (βλ. λ. αυλός αυλός, το πιο σημαντικό πνευστό όργανο της αρχαίας Ελλάδας. Παίζονταν συνήθως σε ζευγάρια (δίαυλος). Αποτελούνταν από τον βόμβυκα (κύριο σώμα) με τα τρήματα (τρύπες), το υφόλμιο και τον όλμο, πάνω στον οποίο προσαρμοζόταν η γλωττίς. Η καταγωγή του δεν έχει τελείως αποσαφηνιστεί.). Πολυδ. (IV, 81): "τοις δε παιδικοίς [αυλοίς], παίδες προσήδον" (με τη συνοδεία των παιδικών [αυλών] τα αγόρια τραγουδούσαν).
αύλημα, μελωδία παιγμένη στον αυλό αυλός, το πιο σημαντικό πνευστό όργανο της αρχαίας Ελλάδας. Παίζονταν συνήθως σε ζευγάρια (δίαυλος). Αποτελούνταν από τον βόμβυκα (κύριο σώμα) με τα τρήματα (τρύπες), το υφόλμιο και τον όλμο, πάνω στον οποίο προσαρμοζόταν η γλωττίς. Η καταγωγή του δεν έχει τελείως αποσαφηνιστεί., σόλο αυλού.
