αύλησις, η πράξη του να αυλεί κανείς, να παίζει τον αυλό. Με τη χρήση η λέξη έγινε συνώνυμη με το αύλημα αύλημα, μελωδία παιγμένη στον αυλό, σόλο αυλού.. Ψιλή αύλησις ήταν ένας ειδικός όρος για το σόλο αυλού χωρίς λόγια (τραγούδι)· βλ. λ. ψιλός ψιλός, Στην ποίηση και στον λόγο (ψιλή ποίησις, ψιλός λόγος) σημαίνει χωρίς μέλος, ή γενικά χωρίς μουσική. Στη μουσική, γενικά, σημαίνει το σόλο ή τον σολίστ (ψιλή αύλησις = σόλο αυλού, ψιλοκιθαριστής = σολίστ κιθάρας).. Γενικά όμως η λέξη αύλησις χρησιμοποιούνταν με τη σημασία του σόλο αυλού σε αντιδιαστολή προς την αυλωδία αυλωδία, τραγούδι με συνοδεία αυλού· το να τραγουδά κανείς με συνοδεία αυλού. Στην αυλωδία ήταν απαραίτητοι δύο εκτελεστές, ο τραγουδιστής (ο αυλωδός) και ο αυλητής., που ήταν τραγούδι με συνοδεία αυλού.Ο εκτελεστής του αυλού λεγόταν αυλητής αυλητής, εκτελεστής αυλού, συνήθως επαγγελματίας. Θηλ. αυλητρίς και αυλήτρια· συχνά επαγγελματίας εκτελέστρια αυλού, που προσλαμβανόταν να παίζει σε συμπόσια. ή αυλητήρ αυλητήρ, εκτελεστής αυλού, συνήθως επαγγελματίας.. Ο Πολυδεύκης (IV, 78-83) αναφέρει διάφορα είδη αυλήσεων· ο Αλεξανδρινός λεξικογράφος Τρύφων, στο δεύτερο βιβλίο των Ονομασιών, δίνει έναν κατάλογο ονομάτων διαφόρων αυλήσεων (Αθήν. ΙΔ', 618C, 9): "κώμος κώμος, 1. είδος βακχικού χορού, που παρουσιαζόταν συνήθως στις διονυσιακές τελετές 2. εύθυμο συμπόσιο, ακολουθούμενο από θορυβώδη πομπή στους δρόμους, 3. κώμοι (πληθ.)· τραγούδια με συνοδεία αυλού κατά την κωμαστική πομπή 4. είδος αύλησης 5. ομάδα εκείνων που λάμβαναν μέρος στην πομπή, που με τραγούδια συνόδευε τους νικητές στους αθλητικούς αγώνες., βουκολιασμός βουκολιασμός, εκτέλεση με τραγούδι ή με όργανο ποιμενικών μελωδιών· κατ' επέκταση, βουκολικό (ποιμενικό) τραγούδι ή αύληση βουκολικού χαρακτήρα., γίγγρας γίγγρας, 1. το όνομα του ’δωνη στη φοινικική γλώσσα. 2. Μικρός αυλός (αυλίσκος) φοινικικής καταγωγής με διαπεραστικό τόνο και χαρακτήρα θρηνώδη και πένθιμο· πήρε το ονομά του από τον ’δωνη. 3. το όνομα ενός αυλήματος (σόλο αυλού) για τον αυλό γίγγρα. 4. είδος χορού συνοδευμένου από τον αυλό γίγγρα. 5. επιφώνημα σε συμπόσια, γλέντια, τετράκωμος τετράκωμος, 1. είδος πολεμικού χορού· επίσης, θριαμβευτικό (επινίκιον) τραγούδι και χορός προς τιμή του Ηρακλή. 2. είδος αύλησης., επίφαλλος επίφαλλος, είδος αύλησης με χορό., χορείος χορείος, 1. χορείος· είδος αύλησης, σόλο αυλού. 2. χορείον (το)· τόπος χορού· ο τόπος όπου χόρευαν· χοροστάσι. 3. ποιητικός πους, τροχαίος ή τρίβραχυς., καλλίνικος καλλίνικος, 1. είδος αύλησης 2. είδος χορού 3. ως επίθ. σήμαινε "δοξάζοντας, εγκωμιάζοντας μια νίκη", πολεμικόν πολεμικόν, 1. είδος αύλησης πολεμικού χαρακτήρα. 2. σάλπισμα., ηδύκωμος ηδύκωμος, 1. είδος χορού που αναφέρεται από τον Πολυδεύκη. 2. είδος αύλησης που αναφέρεται από τον Τρύφωνα., σικιννοτύρβη σικιννοτύρβη, είδος αύλησης πού συνόδευε το χορό σίκιννις., θυροκοπικόν θυροκοπικόν, 1. τραγούδι με συνοδεία αυλού και χορού, που το εκτελούσε κανείς μπροστά στην πόρτα της αγαπημένης του. 2. είδος αύλησης., το δ' αυτό και κρουσίθυρον, κνισμός κνισμός, 1. είδος χορού που αναφέρει ο Πολυδεύκης, χωρίς καμιά ένδειξη για το χαρακτήρα του. 2. είδος αυλητικής μελωδίας που συνόδευε όρχηση., μόθων μόθων, 1. είδος άσεμνου και αισχρού χορού, με πηδήματα των ποδιών ως τα οπίσθια. 2. είδος αύλησης.. Όλα αυτά εκτελούνταν στον αυλό με χορό".
Για καθεμιά από αυτές τις αυλήσεις βλ. το αντίστοιχο λ.
αύλημα, μελωδία παιγμένη στον αυλό αυλός, το πιο σημαντικό πνευστό όργανο της αρχαίας Ελλάδας. Παίζονταν συνήθως σε ζευγάρια (δίαυλος). Αποτελούνταν από τον βόμβυκα (κύριο σώμα) με τα τρήματα (τρύπες), το υφόλμιο και τον όλμο, πάνω στον οποίο προσαρμοζόταν η γλωττίς. Η καταγωγή του δεν έχει τελείως αποσαφηνιστεί., σόλο αυλού.
υποφρύγιος, αρμονία· το ακόλουθο οκτάχορδον οκτάχορδον, σύστημα με οκτώ νότες ή χορδές· κλίμακα με οκτώ νότες. Πριν από τον Αριστόξενο ονομαζόταν αρμονία. (sol - sol) στο διατονικό γένος διάτονον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον. Ήταν μάλλον το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο": sol - fa - mi - re - do - si - la - sol. Πριν από τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων., η αρμονία αυτή ήταν γνωστή ως ιαστί ή χαλαρά ιαστί (Πλάτων), δηλ. χαλαρά ιωνική. υποφρύγιος τόνος· ο 11ος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και ο 13ος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.
Βλ. λ. τόνος τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία..
φρύγιος, αρμονία ή φρυγιστί· το ακόλουθο οκτάχορδο οκτάχορδον, σύστημα με οκτώ νότες ή χορδές· κλίμακα με οκτώ νότες. Πριν από τον Αριστόξενο ονομαζόταν αρμονία. είναι η γενικά αποδεκτή ως φρυγική αρμονία: re - do - si - la - sol - fa - mi - re (διατονικό γένος διάτονον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον. Ήταν μάλλον το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο").
Η φρυγική αρμονία, όπως και η λυδική λύδιος, για τους περισσότερους αρχαίους θεωρητικούς και συγγραφείς το οκτάχορδο: do si la sol fa mi re do (διατονικό γένος). για ορισμένους άλλους, το οκτάχορδο fa - fa. Ήταν ανάμεσα στις μη ελληνικές αρμονίες, ήταν όμως γνωστή από πολύ παλαιά εποχή., εισάγεται στην Ελλάδα από τη Μ. Ασία. Όπως αναφέρει ο Αθήναιος (ΙΔ', 625Ε, 21), και οι δύο αυτές αρμονίες (φρυγική και λυδική) έγιναν γνωστές στους Έλληνες από τους "βαρβάρους" (ξένους) Φρύγες και Λυδούς, που συνόδευσαν τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο. Ο ποιητής Τελέστης ο Σελινούντιος Τελέστης, (420-345 π.Χ.)· συνθέτης διθυράμβων από τη Σελινούντα της Σικελίας. Στον Τελέστη αποδιδόταν μια αλλαγή στη ρυθμική σύνθεση του διθυράμβου· γι' αυτές τις αλλαγές και για την ανάμειξη στο ίδιο έργο διαφόρων αρμονιών και γενών ψέγεται από τον Διονύσιο τον Αλικαρνασσέα και άλλους. Ανάμεσα στα έργα του αναφέρονται η Αργώ και ο Ασκληπιός, από τα οποία διασώθηκαν μερικά αποσπάσματα. λέει (Αθήν. ΙΔ', 626Α) ότι "ο φρυγικός νόμος προς τιμήν της Ρέας παιζόταν στον αυλό αυλός, το πιο σημαντικό πνευστό όργανο της αρχαίας Ελλάδας. Παίζονταν συνήθως σε ζευγάρια (δίαυλος). Αποτελούνταν από τον βόμβυκα (κύριο σώμα) με τα τρήματα (τρύπες), το υφόλμιο και τον όλμο, πάνω στον οποίο προσαρμοζόταν η γλωττίς. Η καταγωγή του δεν έχει τελείως αποσαφηνιστεί. από τους συντρόφους του Πέλοπα· και στις οξύφωνες πηκτίδες πήκτις, 1. μεγάλο έγχορδο όργανο, στενά συνδεδμένο με την μάγαδι, με 20 χορδές κουρδισμένες κατά ζεύγη, καθεμιά με την οκτάβα της. Ανήκε στα ψαλτικά όργανα που παίζονταν με γυμνά δάχτυλα, χωρίς πλήκτρο. Είχε λυδική προέλευση, και η Σαπφώ θεωρούνταν η πρώτη που τη χρησιμοποίησε. 2. ένα είδος ποιμενικής σύριγγας. έπαιζαν έναν ηχηρό λυδικό ύμνο". Η φρυγική αρμονία έγινε δεκτή και αφομοιώθηκε γρήγορα σε όλη την Ελλάδα, όπου έγινε, κατεξοχήν, η αρμονία των διθυράμβων διθύραμβος, λυρικό τραγούδι ενθουσιαστικού χαρακτήρα προς τιμήν του Διόνυσου· το θέμα του ήταν αρχικά η γέννηση του Βάκχου, αλλά αργότερα το πλαίσιο έγινε πλατύτερο. Ο Αρίων ήταν ο πρώτος που ρύθμισε το διθύραμβο σε στροφές και αντιστροφές, χορωδίες και σόλι.. Θεωρούνταν κατάλληλη για μουσική προς τιμήν του Διόνυσου, επειδή ενέπνεε ενθουσιασμό. Έτσι, καθιερώθηκε η κατεξοχήν διονυσιακή αρμονία· όργανό της ήταν ο αυλός. Η εισαγωγή της φρυγικής μελοποιίας μελοποιία, σύνθεση μέλους, μελωδίας. Σύμφωνα και με τον Κλεονείδη σκοπός της μελοποιίας είναι να εκλέγει και να χρησιμοποιεί με κατάλληλο τρόπο τα στοιχεία της αρμονικής. Κατά τον Αριστείδη τα μέρη της είναι τρία: η λήψις, η μίξις και η χρήσις. στην τραγωδία αποδίδεται στον Σοφοκλή Σοφοκλής, (496-406 π.Χ.)· ένας από τους τρεις μεγάλους δραματικούς ποιητές της αρχαίας Ελλάδας. Ο Σοφοκλής σπούδασε μουσική και όρχηση κοντά στον Λάμπρο. Ήταν εξαίρετος τραγουδιστής και χορευτής και επιδέξιος κιθαριστής· συνήθιζε να τραγουδά και να συνοδεύεται ο ίδιος με την κιθάρα. Έγραψε 123 δράματα (7 διασώθηκαν), από τα οποία 18 ήταν σατυρικά, και στεφανώθηκε νικητής 24 φορές σε δραματικούς αγώνες. Για την μουσική του, αρχαίες πηγές αναφέρουν πως εγκωμιαζόταν θερμά για τη γλυκύτητα και τη χάρη των μελών του και τη λυρική ομορφιά και τελειότητα της σύνθεσης των χορικών του. Στον Σοφοκλή απέδιδαν την εισαγωγή της φρυγικής μελοποιίας και του διθυραμβικού τρόπου [ύφους] στην τραγωδία..
Βλ. λ. ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη..
Φρύγιος τόνος· ο έκτος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και όγδοος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων.
Βλ. λ. τόνος τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία..
Δωρίων, (4ος αι. π.Χ.)· αυλητής αυλητής, εκτελεστής αυλού, συνήθως επαγγελματίας. Θηλ. αυλητρίς και αυλήτρια· συχνά επαγγελματίας εκτελέστρια αυλού, που προσλαμβανόταν να παίζει σε συμπόσια., αρχηγός της αυλητικής σχολής στη Θήβα, που ήταν αντίπαλη της σχολής του Αντιγενίδα Αντιγενίδας, (5ος/4ος αι. π.Χ.)· διάσημος αυλητής και συνθέτης από τη Θήβα, γιος του Διονυσίου. Θεωρούνταν ο αρχηγός της αυλητικής σχολής της Θήβας την εποχή του. Η σχολή του και αυτός θεωρούνταν αντίπαλοι της σχολής του Δωρίωνα.. Ο Πλούταρχος (Περί μουσ. 1138Β, 21) γράφει γι' αυτόν τον ανταγωνισμό: "εκείνοι της σχολής του Δωρίωνα περιφρονώντας το αντιγενίδειο στιλ ουδέποτε το χρησιμοποιούν, και εκείνοι της σχολής του Αντιγενίδη κάνουν ακριβώς το αντίθετο για τον ίδιο λόγο". Το όνομα του Δωρίωνα συναντάται και στον Αθήναιο (Η', 337Β, 18 και Ι', 435B-C, 46) και στον Θεόπομπο (FHG Ι, 323).
μιξολύδιος, και μιξολυδιστί αρμονία· γενικά, ως μιξολυδική αρμονία αναγνωρίζεται το οκτάχορδο si-si: si-la-sol-fa-mi-re-do-si (στο διατονικό γένος). Ο Πλούταρχος Πλούταρχος, (46/48 μ.Χ. περίπου - μετά το 120 μ.Χ.) φιλόσοφος, βιογράφος και ιστορικός. Τα έργα του διαιρούνται σε δύο μεγάλες ομάδες, τους Βίους Παραλλήλους και τα Ηθικά, στα οποία υπάρχουν συχνές αναφορές στη μουσική. Υπάρχουν όμως και δύο εκτεταμένες μελέτες του ειδικά για τη μουσική, η Περί της εν Τιμαίω ψυχογονίας, σχόλια στις μουσικές θεωρίες του Πλάτωνα στον Τίμαιο, και ο διάλογος Περί μουσικής, μια πραγματεία που περιέχει πολλές πληροφορίες σχετικές κυρίως με την ιστορία αλλά και τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής. (Περί μουσ. 1136G-D, 16) γράφει: "Και η Μιξολύδιος δε παθητική τις έστι, τραγωδίαις αρμόζουσα" (η μιξολυδική αρμονία, χάρη στον παθητικό (ευαίσθητο) χαρακτήρα της, ταιριάζει στην τραγωδία). Κατά τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Πλούτ. ό.π.), η Σαπφώ Σαπφώ, (περ. 630-570 π.Χ.)· το όνομά της στην αιολική διάλεκτο ήταν Ψάπφα ή Ψαπφώ. Γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου και έζησε στη Μυτιλήνη. Η μεγαλύτερη λυρική ποιήτρια της αρχαίας Ελλάδας, που επονομάστηκε Δεκάτη Μούσα, ή Θνητή Μούσα και Θηλυκός Όμηρος, υπήρξε και περίφημη μουσικός· η ποίηση και η μουσική ήταν αξεχώριστα συνυφασμένες στη φύση της. Στη Σαπφώ αποδιδόταν η επινόηση της μιξολυδικής αρμονίας (της παλαιότερης: sol - sol)· κατά τη Σούδα, ήταν η πρώτη που χρησιμοποίησε το πλήκτρο στην κιθάρα. Συνέθεσε ύμνους, επιθαλάμια, επιγράμματα κτλ. ήταν η δημιουργός της· από αυτήν οι τραγικοί έμαθαν να τη χρησιμοποιούν, συνδυάζοντάς την με τη δωρική, που εκφράζει το μεγαλόπρεπο και διακεκριμένο ("μεγαλοπρεπές και αξιωματικόν"). Ο Λαμπροκλής Λαμπροκλής, (αρχές 5ου αι. π.Χ.)· Αθηναίος διθυραμβικός ποιητής και μουσικός. Ανήκε στην Αθηναϊκή Σχολή και ήταν οπαδός του Αγαθοκλή. καθόρισε ότι η μιξολυδική, όπως είχε εισαχθεί από τον Πυθοκλείδη Πυθοκλείδης, (περ. 535-472 π.Χ.)· αυλητής και σοφιστής από την Κέω. Υπήρξε δάσκαλος του Αγαθοκλή και του Περικλή και ιδρυτής μιας σημαντικής αθηναϊκής μουσικής σχολής. Ο Πυθοκλείδης εισήγαγε τη μιξολυδική αρμονία στην τραγωδία, μετασχηματίζοντας τη σαπφική μιξολυδική αρμονία (sol - sol) στην τραγική μιξολυδική (si - si). και υιοθετήθηκε από τους τραγικούς, ήταν το οκτάχορδο si-si, ενώ το της Σαπφώς ήταν sol-sol. Ο μιξολύδιος τόνος τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία. ήταν ο 3ος στη σειρά των 13 τόνων του Αριστόξενου Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. και ο 5ος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος.
υποδώριος, αρμονία ή υποδωριστί· το ακόλουθο οκτάχορδον οκτάχορδον, σύστημα με οκτώ νότες ή χορδές· κλίμακα με οκτώ νότες. Πριν από τον Αριστόξενο ονομαζόταν αρμονία. στο διατονικό διάτονον, το γένος στο οποίο γινόταν χρήση τόνων και ημιτονίων. Υπάρχουν δύο παραλλαγές ή υποδιαιρέσεις (χρόαι) του διατονικού γένους, το μαλακόν και το σύντονον. Ήταν μάλλον το αρχαιότερο από τα τρία γένη και, κατά γενική παραδοχή, το πιο απλό και πιο φυσικό, αλλά και "πιο ανδροπρεπές και αυστηρότερο" γένος: la - sol - fa - mi - re - do - si - la. Αυτή η αρμονία ήταν γνωστή ως αιολία (ή αιολιστί), αλλά μετά την εποχή του Αριστόξενου Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. ο όρος υποδώριος χρησιμοποιήθηκε γενικά. Ο Αθήναιος Αθήναιος, γραμματικός και σοφιστής που έζησε ανάμεσα στο 160 και 230 μ.Χ. Κυριότερο έργο του, το μνημειώδες (15 βιβλία) Δειπνοσοφισταί, με σημαντικές πληροφορίες για την αρχαία ελληνική μουσική. (ΙΔ', 625Α, 19) υποστηρίζει ότι η έκφραση υποδώριος χρησιμοποιήθηκε κατ' αναλογία προς παρόμοιες εκφράσεις: "όπως ονομάζουμε ό,τι μοιάζει στο λευκά υπόλευκο και ό,τι δεν είναι γλυκό, αλλά ωστόσο κοντά σε αυτό, υπόγλυκο, κατά τον ίδιο τρόπο ονομάζουμε υποδώριο εκείνον που δεν είναι ολότελα δώριος".
Πρβ. Θησ. Ελλ. Γλ. Η', στηλ. 327-328.
υποδώριος, τόνος· ο χαμηλότερος από τους 13 τόνους στο αριστοξένειο σύστημα και από τους 15 τόνους στο νεο-αριστοξένειο σύστημα.
Βλ. λ. τόνος τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία..
υπερδώριος, τόνος· ο πέμπτος τόνος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος· ήταν ο μιξολύδιος μιξολύδιος, 1. γενικά, ως μιξολυδική αρμονία αναγνωρίζεται το οκτάχορδο si-si: si-la-sol-fa-mi-re-do-si (στο διατονικό γένος). 2. Ο μιξολύδιος τόνος ήταν ο 3ος στη σειρά των 13 τόνων του Αριστόξενου και ο 5ος στη σειρά των 15 τόνων του νεο-αριστοξένειου συστήματος. τόνος του αριστοξένειου συστήματος των 13 τόνων (αρ. 3 στον σχετικό πίνακα).
Βλ. λ. τόνος τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία..
Michailedes lexikonanak cimszavaihoz ajanlatos megnyitni az eredeti oldalt. Ott a kulcsszavakra mutatva jelenik meg a hatterinformacio. A masolas ezt ''egybemossa'' a torzsszoveggel. Az eredeti oldalon a szoveg folyamatos olvasasa zavartalan.
Αγήνωρ, ο Μυτιληναίος (περ. 4ος αι. π.Χ.)· πολύ γνωστός μουσικός της εποχής του. Ήταν από τους συνεχιστές της διδασκαλίας του Λάσου Λάσος, ο Ερμιονεύς· γεννήθηκε το 548/545 περίπου π.Χ. Θεωρείται ως ένας από τους κύριους καινοτόμους της μουσικής με σημαντική επίδραση. Μερικοί γραμματικοί του απέδιδαν τη δημιουργία του αττικού διθύραμβου, ίσως και την ανακάλυψη ότι οι δονήσεις είναι αιτία παραγωγής του ήχου. και σύγχρονος του περίφημου ρήτορα Ισοκράτη (436-338 π.Χ.). Η μουσική σχολή του αναφέρεται από τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. II, Mb 36, 35 ως 37, 1.)· μαζί με τη σχολή του Πυθαγόρα του Ζακύνθιου Πυθαγόρας ο Ζακύνθιος, (περ. μέσα 5ου αι. π.Χ.)· θεωρητικός και μουσικός, στον οποίο ο Aρτέμων (2ος προς 1ο αι. π.Χ.) απέδιδε την εφεύρεση του πολύπλοκου οργάνου τρίπους. Θεωρούνταν ένας από τους θεμελιωτές της ελληνικής αρμονικής, αλλά δεν έχει διασωθεί κανένα από τα έργα του., και από τον Πορφύριο (Wallis ΙΙΙ, 189). Στους μαθητές του περιλαμβάνονταν και οι εγγονοί του Ισοκράτη, ο οποίος, από εκτίμηση στη διδασκαλία του μουσικού, έκανε έκκληση, σε μια ειδική επιστολή του προς τους άρχοντες της Μυτιλήνης, να επιτρέψουν την επιστροφή του στην πατρίδα από την εξορία ("Τοις Μυτιληναίων ’ρχουσιν").
Πυθαγόρας ο Ζακύνθιος, (περ. μέσα 5ου αι. π.Χ.)· θεωρητικός και μουσικός, στον οποίο ο Aρτέμων (2ος προς 1ο αι. π.Χ.) απέδιδε την εφεύρεση του πολύπλοκου οργάνου τρίπους τρίπους, ένα σπάνιο έγχορδο όργανο με τρία πόδια, που εφεύρε ο Πυθαγόρας ο Ζακύνθιος, ένας μουσικός του 5ου αι. π.Χ. Έμοιαζε με τον δελφικό τρίποδα, με περιστρεφόμενη βάση, και ανάμεσα σε κάθε δύο πόδια ήταν κατασκευασμένη μια ολόκληρη κιθάρα με χορδές, βραχίονες και χορδοκράτη. Οι τρεις κιθάρες ήταν κουρδισμένες στη δωρική, τη φρυγική και τη λυδική αρμονία. Θεωρούνταν ένας από τους θεμελιωτές της ελληνικής αρμονικής, αλλά δεν έχει διασωθεί κανένα από τα έργα του. Οι θεωρητικές απόψεις της Σχολής του επικρίνονται από τον Αριστόξενο Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. στα Αρμονικά Στοιχεία (II, 36, 35 Mb).
δύναμις, στη μουσική ο όρος αυτός εσήμαινε μια ειδική ιδιότητα των φθόγγων· μια λειτουργία, που μια νότα επιτελεί σε σχέση με τις άλλες νότες της κλίμακας. Ήταν μια ιδιότητα ολότελα διαφορετική από το ύψος της νότας (του ήχου) και που κατά κάποιο τρόπο αντιστοιχούσε με την τονική λειτουργία μιας βαθμίδας σε μια νεότερη κλίμακα. Ο Κλεονείδης Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. (Εγχειρ. 14, C.v.J. 207, Mb 22) καθορίζει: "Δύναμις δε εστι τάξις φθόγγου εν συστήματι, ή δύναμις εστι τάξις φθόγγου, δι' ής γνωρίζομεν των φθόγγων έκαστον" (Δύναμη είναι μια ιδιότητα μιας νότας σ' ένα σύστημα· ή μια ιδιότητα, με την οποία γνωρίζουμε [αντιλαμβανόμαστε] καθεμιά από τις νότες). Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμον. II, 33, 8-9 Mb· επίσης, III, 69, 9 Mb) την καθορίζει με τον ακόλουθο έμμεσο τρόπο: "τη μεν γαρ ακοή κρίνομεν τα των διαστημάτων μεγέθη, τη δε διάνοια τας των φθόγγων δυνάμεις" (με την ακοή κρίνουμε τα μεγέθη των διαστημάτων, ενώ με τη διάνοια μελετούμε τους μηχανισμούς [τις λειτουργίες] των φθόγγων). Ο Πτολεμαίος Πτολεμαίος, Κλαύδιος· (85 ή 108 μ.Χ. - περ. 163-168 μ.Χ.) μεγάλος γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Εκτός από τα πολυάριθμα και σημαντικά βιβλία του για την αστρονομία, τη γεωγραφία και τα μαθηματικά, έγραψε ένα σημαντικότατο επιστημονικό έργο για τη μουσική, τα Αρμονικά, σε τρία βιβλία (Αρμονικών βιβλία τρία). Το έργο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη εκτίμηση, ερμηνεία και ανάπτυξη των πυθαγόρειων δογμάτων και αρχών για τη μουσική. (Π, 5, I.D. 51) έκανε διάκριση ανάμεσα στο κατά δύναμιν (σε σχέση με τη λειτουργία) και στα κατά θέσιν (σε σχέση με τη θέση) αναφορικά με τις ονομασίες των φθόγγων. Βλ. λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν")..
ρυθμοποιία, η επιστήμη της εφαρμογής του ρυθμού ρυθμός, η λέξη ρυσμός (ρυθμός) δεν είχε στην αρχή καμιά μουσική σημασία. Ως μουσικός όρος χρησιμοποιήθηκε κυρίως τον 4ο αι. π.Χ. Οι αρχαίοι συγγραφείς και θεωρητικοί έδωσαν διάφορους ορισμούς του όρου ρυθμός. Πλάτων: "ρυθμός ονομάζεται η τάξη της κινήσεως". Αριστείδης: "ρυθμός, λοιπόν, είναι ένα σύστημα χρόνων που τοποθετούνται με κάποια τάξη". Βακχείος: "καταμέτρηση χρόνου, που γίνεται με κάποια κίνηση".. Κατά τον Αριστείδη (Περί μουσ. 42 Mb), "ρυθμοποιΐα δε εστι δύναμις ποιητική ρυθμού" (ρυθμοποιία είναι μια ικανότητα δημιουργική ρυθμού). Η ρυθμοποιία υποδιαιρείται, κατά τον Αριστείδη Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (ό.π. 43 Mb), όπως και η μελοποιία, "στη λήψη (λήψις λήψις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας (λήψις, μίξις, χρήσις) στο οποίο, κατά τον Αριστείδη, ο μουσικός καθορίζει την περιοχή της φωνής που θα χρησιμοποιήσει στο σύστημα.), με την οποία μαθαίνουμε ποια είδη ρυθμού πρέπει να διαλέξουμε, στη χρήση (χρήσις χρήσις, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας (λήψις, μίξις, χρήσις), κατά το οποίο η μελωδία συμπληρωνόταν ή τελειοποιούνταν. Κι αυτή διαιρούνταν σε τρία είδη: αγωγή, πεττία και πλοκή.· εφαρμογή), με την οποία προσαρμόζουμε τις άρσεις και τις θέσεις, και στη μείξη (μίξις μίξις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό.), που μας διδάσκει πώς να συνυφάνουμε κατάλληλα τους ρυθμούς". Σκοπός της ρυθμοποιίας είναι η προσαρμογή των λέξεων, των μελών και των κινήσεων σε ρυθμικά σχήματα. Με ένα γενικό τρόπο, η ρυθμοποιία ασχολείται με τη μετατροπή του αόριστου ρυθμού σε συγκεκριμένες ρυθμικές μορφές, δηλ. είναι η ρυθμική σύνθεση, ενώ ρυθμική ρυθμική, η επιστήμη του ρυθμού. Πρέπει να διακρίνεται από τη μετρική, της οποίας τα πλαίσια είναι πιο περιορισμένα. είναι η επιστήμη που ασχολείται με τα τεχνικά προβλήματα του ρυθμού.
ρυθμός, στην ιωνική διάλεκτο ρυσμός· η λέξη πρωτοεμφανίζεται στον Αρχίλοχο Αρχίλοχος, (τέλος 8ου αι.-645/640 π.Χ.)· ελεγειακός και σατυρικός ποιητής από την Πάρο. Του Αρχίλοχο αποδίδονταν πολλές καινοτομίες στη ρυθμοποιία, θεωρύνταν ο πρώτος που εισήγαγε την παρακαταλογή, και την ελύθερη συνοδεία στην κιθάρα. Στον Αθήναιο διαβάζουμε ότι ο Αρχίλοχος περηφανευόταν πιο πολύ για τη συμμετοχή του σε "πολιτικούς" αγώνες παρά για το ποιητικό του ταλέντο.: "γίγνωσκε δ' οίος ρυσμός ανθρώπους έχει" (μάθε ότι ένας χαρακτήρας [ψυχική κατάσταση] κυβερνά τους ανθρώπους [ή τους κρατά δέσμιους]· πρβ. Bergk PLG ΙΙ, 401, απόσπ. 66 [31]· επίσης, Ε. Diehl Anth. Lyr. Gr. 231, απόσπ. 67α). Όπως είναι φανερό από το προηγούμενο απόσπασμα του Αρχίλοχου, η λέξη ρυσμός (ρυθμός) δεν είχε στην αρχή καμιά μουσική σημασία. Ως μουσικός όρος χρησιμοποιήθηκε κυρίως τον 4ο αι. π.Χ. Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. υπήρξε ο πρώτος που μελέτησε με συστηματικό τρόπο το φαινόμενο του μουσικού ρυθμού. Οι αρχαίοι συγγραφείς και θεωρητικοί έδωσαν διάφορους ορισμούς του όρου ρυθμός. Ο Πλάτων Πλάτων, (429/427-περ. 347 π.Χ.). Σε ό,τι αφορά τη μουσική, ο μεγάλος φιλόσοφος σπούδασε μουσική με τον Δράκοντα τον Αθηναίο και τον Μέτελλο τον Ακραγαντίνο, επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τις αρχές του Δάμωνα για την ηθική αξία της μουσικής, ενώ ως συγγραφέας ήταν Πυθαγορικός. Ήταν ένας μουσικός πιστός στην παράδοση, ορθόδοξος, συντηρητικός και αδιάλλακτος στις πεποιθήσεις του. Στην Πολιτεία συζητεί την ηθική σημασία ορισμένων αρμονιών και ρυθμών, ενώ τη φιλοσοφική του αντίληψη για τη μουσική εκθέτει και στον Τίμαιο. (Νόμοι Β', 665Α) καθορίζει: "τη δή της κινήσεως τάξει ρυθμός όνομα είη" (ρυθμός ονομάζεται η τάξη της κινήσεως). Ο Αριστείδης Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (Περί μουσ. 31 Mb και R.P.W.-I.) δίνει τον ακόλουθο ορισμό του ρυθμού: "ρυθμός τοίνυν εστί σύστημα εκ χρόνων κατά τινα τάξιν συγκειμένων" (ρυθμός, λοιπόν, είναι ένα σύστημα χρόνων που τοποθετούνται με κάποια τάξη). Ο Βακχείος βακχείος, μετρικός πους, αποτελούμενος από τρεις συλλαβές, δύο μακρές και μία βραχεία, - - U ή U - -· (Εισ. 93) τον ορίζει ως: "χρόνου καταμέτρησις μετά κινήσεως γινομένη ποιας τίνος" (καταμέτρηση χρόνου, που γίνεται με κάποια κίνηση). Δίνει επίσης και ορισμούς από άλλους συγγραφείς. Η θεωρία του Αριστόξενου βασίζεται στην αντίληψη ότι ο ρυθμός υπάρχει από μόνος του, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε πραγματοποίηση, και κυλά μέσα σε μια αφηρημένη διάρκεια (πρβ. L. Laloy, Lexique d'Aristoxene, XXXI)· "ο ρυθμός ποτέ δεν αναμειγνύεται με το ρυθμικό υλικό, αλλά δίνει κάποια τάξη στο ρυθμιζόμενο (το υλικό που μπαίνει σε τάξη, που ρυθμίζεται), κάνοντας τους χρόνους να διαδέχονται ο ένας τον άλλον με τούτον ή εκείνο τον τρόπο. Ο ρυθμός και η μορφή (φόρμα) μοιάζουν στο ότι και οι δύο δεν έχουν πραγματική υπόσταση. Αληθινά, η φόρμα δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς το υλικό που θα τη δεχόταν· όμοια, ο ρυθμός, με την απουσία ενός στοιχείου επιδεκτικού μετρήσεως και ικανού να διαιρεί το χρόνο, δεν μπορούσε να υπάρξει· γιατί ο χρόνος δεν μπορεί να διαιρεθεί από μόνος του, πρέπει να υπάρχει κάτι άλλο που να τον διαιρεί. Είναι, επομένως, ανάγκη το ρυθμικό υλικό να μπορεί να διαιρεθεί σε αντιληπτά μέρη, με τα οποία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί η διαίρεση του χρόνου" (Αριστόξ. Ρυθμ. Στοιχ. Feussner, κεφ. 2). Τα υλικά του ρυθμού είναι "οι λέξεις, το μέλος και η κίνηση του σώματος". Ο Αριστείδης λέει ότι ο ρυθμός μπορεί να γίνει αντιληπτός υπό τρεις έννοιες, (α) οπτικά ("όψει"), όπως στην όρχηση όρχησις, χορός. ορχηστική· η τέχνη του χορού.· (β) ακουστικά ("ακοή"), όπως στο μέλος μέλος, γενικά, μέλος, τμήμα. Στη μουσική, χορικό ή λυρικό τραγούδι· μελωδία γενικά. Στη φωνητική μουσική αποτελείται από τρία στοιχεία: τους φθόγγους, το ρυθμό και τα λόγια.· και (γ) με την αφή ("αφή"), όπως στους παλμούς των αρτηριών. Στη μουσική, όμως, ο ρυθμός μπορεί να γίνει αντιληπτός μόνο με δύο τρόπους: οπτικά και ακουστικά. Ρυθμίζω (ρ.)· κανονίζω, φέρω σε ρυθμό, σε συμμετρία. Τα ρυθμιζόμενα· τα στοιχεία του ρυθμού (συλλαβές, νότες και κινήσεις [χειρονομίες χειρονομία, 1. παντομιμική κίνηση των χεριών εκτελούμενη με ρυθμό είτε χορεύοντας είτε κατά τη διάρκεια θεατρικής παράστασης· χρησιμοποιούνταν για να εκφράσει με τις κινήσεις των χεριών διάφορα νοήματα ή σκέψεις. 2. είδος πυρρίχης ή άλλη ονομασία της.]).
Βιβλιογραφία:
R. Westphal, (α) System, der antiken Rhythmik, Λιψία 1865· (β) Metrik der Griechen, τόμ. 1-2, Λιψία 1867-1868· (γ) Aristoxenos von Tarent. Melik und Rhythmik des klassischen Hellenentums, τόμ. 1-2, Λιψία 1883-1893. Carlo del Grande, L'espessione musicale dei poeti greci, Νεάπολη 1932. Θρ. Γ. Γεωργιάδης, Der griechische Rhythmus, Musik, Reigen, Vers und Sprache, Αμβούργο 1949. Emile Martin, Essai sur les rythmes de la chanson grecque antique, Παρίσι 1953. Θρ. Γ. Γεωργιάδης, Musik und Rhythmus bei der Griechen, Αμβούργο 1958. Επίσης, Gev. II, 1-240- Th. Rein. La mus. gr. 72-116.
μεταβολή, μετατροπία. Το έκτο μέρος της αρμονικής (βλ. λ. αρμονική αρμονική, κατά τον Αριστόξενο, σημαντικός κλάδος της επιστήμης του μέλους. Κύριο μέλημά της είναι να μελετά καθετί που άφορα την "αρμονία" και ιδιαίτερα "τη θεωρία των συστημάτων και των τόνων". Σύμφωνα με τον Κλεονείδη, είναι μια θεωρητική και πρακτική επιστήμη· τα θέματα της είναι επτά: οι φθόγγοι, τα διαστήματα, τα γένη, τα συστήματα, οι τόνοι, η μεταβολή (μετατροπία) και η μελοποιία.). Μεταβολή ήταν η αλλαγή που γινόταν κατά τη διάρκεια μιας μελωδίας, ως προς το γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος., το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο., τον τόπο τόπος, μια θέση μέσα στην έκταση της φωνής. Ο καθορίζει τρεις "περιοχές της φωνής· ψηλή, μεσαία και χαμηλή". Ο Ανώνυμος του Bellermann καθορίζει τέσσερις: υπατοειδή, μεσοειδή, νητοειδή και υπερβολαιοειδή., το ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη. κτλ. Ο Κλεονείδης (Εισαγ. 1, C.v. J. 180, Mb 2) δίνει τον ακόλουθο ορισμό: "μεταβολή δε εστιν ομοίου τινός εις ανόμοιον τόπον μετάθεσις" (μεταβολή είναι η αλλαγή από έναν όμοιο σ' έναν ανόμοιο τόπο [περιοχή]).
Ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός (Περί μουσ. Mb 24) καθορίζει τη μεταβολή ως εξής: "αλλοίωσις του υποκειμένου συστήματος και του της φωνής χαρακτήρος" (αλλαγή του υπάρχοντος συστήματος και του χαρακτήρα της φωνής).
Ο Βακχείος (Εισαγ. 50-57) απαριθμεί επτά είδη μεταβολής, τα ακόλουθα: 1. συστηματική: "όταν, από το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. που υπάρχει, η μελωδία κινείται σε άλλο σύστημα, εγκαθιστώντας άλλη μέση μέση, η κεντρική νότα του επτάχορδου συστήματος ή η πρώτη νότα του δεύτερου (χαμηλότερου) τετράχορδου στο οχτάχορδο σύστημα (στις μεταγραφές: la) και η αντίστοιχη χορδή της λύρας ή της κιθάρας."· 2. γενική, ως προς το γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος.: "όταν γίνεται αλλαγή από ένα σε άλλο γένος, λ.χ. από εναρμόνιο σε χρωματικό"· 3. κατά τρόπον τρόπος, όρος με διάφορες σημασίες ανάλογα με την περίσταση και την εποχή, αλλά συχνά συνώνυμο του όρου τόνος, ενώ στον είναι Πλούταρχο, συνώνυμος και με την αρμονία. Επίσης, στιλ (τεχνοτροπία στη σύνθεση).: "όταν μια αλλαγή γίνεται λ.χ. από το λυδικό στο φρυγικό ή προς οποιονδήποτε από τους άλλους"· 4. κατά ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη.: "όταν αλλάζει από ταπεινό ήθος σε μεγαλοπρεπές ή από ήσυχο και συνετό σε διεγερτικό"· 5. κατά ρυθμόν: "όταν από χορείο αλλάζει σε δάκτυλο ή οποιονδήποτε άλλο [πόδα]"· 6. κατά ρυθμού αγωγήν αγωγή, 1. Κατά τον Κλεονείδη και τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, η πορεία των φθόγγων της μελωδίας με συνεχή διαστήματα. 2. Με τη γενική σημασία της πορείας, της συνέχειας (Αριστόξενος). 3. Με τη σημασία του βαθμού της ταχύτητας όπως η έννοια του "τέμπο" στη σύγχρονη μουσική ορολογία (Αριστείδης) 4. μέθοδος, ύφος, τεχνοτροπία.: "όταν ο ρυθμός αντί να αρχίζει από άρση αλλάζει σε θέση"· 7. κατά ρυθμοποιΐας θέσιν: "όταν το όλο σύστημα προχωρεί με 'μονοποδία' (απλούς πόδες) ή με 'διποδία' (συζυγία συζυγία, σύζευξη, σύνδεση κατά ζεύγη. Κατά τον Αριστείδη, "[σύνδεση] κατά συζυγία [ζεύγη] είναι η ένωση δύο απλών και ανόμοιων ποδών".)". Ο Ανώνυμος (εκδ. Bell. 31-32, 27) αναγνωρίζει τέσσερα είδη μεταβολής των τόνων τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία., ως προς το γένος γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος., το ήθος ήθος, στη μουσική η λέξη σήμαινε τον ηθικό χαρακτήρα που τείνει να εμπνεύσει στην ψυχή η μουσική. Οι νότες, οι αρμονίες, τα γένη, το μέλος γενικά και οι ρυθμοί είχαν, κατά την άποψη πολλών αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, ηθικό σκοπό και δύναμη., την περιοχή και το ρυθμό. Ο Κλεονείδης Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. επίσης αναγνωρίζει τέσσερις τρόπους μεταβολής, αλλά όχι ακριβώς τους ίδιους: ως προς το γένος, το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο., τον τόνο και τη μελοποιία μελοποιία, σύνθεση μέλους, μελωδίας. Σύμφωνα και με τον Κλεονείδη σκοπός της μελοποιίας είναι να εκλέγει και να χρησιμοποιεί με κατάλληλο τρόπο τα στοιχεία της αρμονικής. Κατά τον Αριστείδη τα μέρη της είναι τρία: η λήψις, η μίξις και η χρήσις. (σσ. 20-21 Mb, 204-206 C.v. J.). Κατ' αυτόν η μεταβολή ως προς το σύστημα σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. γίνεται όταν μια αλλαγή είναι από σύζευξη σε διάζευξη ή αντίθετα (δηλ. από το Σύστημα Τέλειον Έλασσον στο Σύστημα Τέλειον Μείζον ή αντίθετα). Ως προς τον τόνο τόνος, όρος με διάφορες, και κάποτε όχι ολότελα ξεκαθαρισμένες, σημασίες στην αρχαία ελληνική μουσική.
1. τάση (τάσις· ύψος). 2. διάστημα κατά το οποίο η 5η ξεπερνά την 4η, η μεγάλη 2η. 3. κλίμακα τοποθετημένη σ' ένα ορισμένο ύψος. 4. Ο Κλεονείδης δίνει μια τέταρτη σημασία· τη σημασία του φθόγγου (ήχου, τόνου), π.χ. επτάτονος φόρμιγξ. 5. Ο όρος τόνος συχνά χρησιμοποιείται και για την αρμονία., όταν από τον δωρικό τόνο δώριος, κατά γενική παραδοχή το οκτάχορδο: mi - re - do - si - la - sol - fa - mi (διατονικό γένος). Η δωρική αρμονία θεωρούνταν η κατεξοχήν "ελληνική αρμονία". γίνει αλλαγή στον φρυγικό φρύγιος, 1. αρμονία· το οκτάχορδο re - do - si - la - sol - fa - mi - re (στο διατονικό γένος). Όπως αναφέρει ο Αθήναιος η φρυγική και η λυδική αρμονία έγιναν γνωστές στους Έλληνες από τους "βαρβάρους" (ξένους) Φρύγες και Λυδούς, που συνόδευσαν τον Πέλοπα στην Πελοπόννησο. Έγινε, κατεξοχήν, η αρμονία των διθυράμβων. Θεωρούνταν κατάλληλη για μουσική προς τιμήν του Διόνυσου, επειδή ενέπνεε ενθουσιασμό. 2. τόνος· ο έκτος τόνος στο αριστοξένειο σύστημα των 13 τόνων και όγδοος στο νεο-αριστοξένειο σύστημα των 15 τόνων. ή γενικά από έναν οποιονδήποτε από τους 13 τόνους σ' έναν από τους υπόλοιπους. Μεταβολή στη μελοποιία μελοποιία, σύνθεση μέλους, μελωδίας. Σύμφωνα και με τον Κλεονείδη σκοπός της μελοποιίας είναι να εκλέγει και να χρησιμοποιεί με κατάλληλο τρόπο τα στοιχεία της αρμονικής. Κατά τον Αριστείδη τα μέρη της είναι τρία: η λήψις, η μίξις και η χρήσις. γίνεται όταν από διασταλτικό [ήθος] γίνει αλλαγή προς το συσταλτικό ή ησυχαστικό. H μετατροπία ήταν άγνωστη στην αρχαϊκή τέχνη· στους κιθαρωδικούς νόμους καμιά αλλαγή δεν επιτρεπόταν. Ο Πλούταρχος λέει πως "η κιθαρωδία του τερπάνδρειου ύφους (στιλ) ήταν τελείως απλή ως την εποχή του Φρύνι (5ος αι.-π.Χ.)· γιατί στην παλιά εκείνη εποχή δεν επιτρεπόταν η σύνθεση κιθαρωδιών όπως σήμερα, ούτε αλλαγή στις αρμονίες και στους ρυθμούς κατά βούληση. Γιατί σε κάθε νόμο νόμος, ο σημαντικότερος τύπος μουσικής σύνθεσης και εκτέλεσης, πολύ πειθαρχημένου και αυστηρού χαρακτήρα και πολύ υψηλών αισθητικών και καλλιτεχνικών απαιτήσεων. Οι κυριότερες κατηγορίες νόμων ήταν τρεις: (α) ο κιθαρωδικός νόμος· ο πιο αρχαίος τύπος, σόλο τραγούδι με συνοδεία κιθάρας (β) ο αυλωδικός νόμος· σόλο τραγούδι με συνοδεία αυλού και (γ) ο αυλητικός νόμος, σόλο αυλού· ο σπουδαιότερος νόμος αυτής της κατηγορίας ήταν ο πυθικός νόμος, που καθιερώθηκε από τον Σακάδα στα Πύθια το 586 π.Χ. Μια τέταρτη κατηγορία, ο κιθαριστικός νόμος, ακολούθησε κυρίως το πρότυπο (αυλητικός νόμος) του Σακάδα. κρατούσαν το κατάλληλο διαπασών διαπασών, 1. η συμφωνία μεταξύ της πρώτης και τελευταίας νότας, επομένως το διάστημα 8ης. 2. μετά την εποχή του Αριστόξενου, σήμαινε ότι και ο παλαιότερος όρος αρμονία (είδος της οκτάβας)· γι' αυτό το λόγο ονομάστηκαν νόμοι" (Περί μουσ. 1133B-G, 6). Ο τριμερής (ή τριμελής) νόμος, που δημιουργήθηκε γύρω στις αρχές ή τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. από τον Σακάδα Σακάδας, (7ος/6ος αι. π.Χ.)· διάσημος αυλητής και συνθέτης από το ’ργος, που τοποθετείται ανάμεσα στην αρχαϊκή και στην κλασική περίοδο της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Στην αρχή της σταδιοδρομίας του ήταν αυλωδός και συνέθεσε ελεγείες, αλλά κατόπι στράφηκε προς την αυλητική τέχνη. Ο Σακάδας απέκτησε μεγάλη δόξα, γιατί καθιέρωσε στα Πύθια τον λεγόμενο πυθικό νόμο, που το πρώτο είδος προγραμματικής μουσικής, που περιγράφει την πάλη του θεού Απόλλωνα με τον δράκοντα Πύθωνα. Ήταν επίσης εφευρέτης του τριμελούς (ή τριμερούς) νόμου., είναι ένα από τα πρώτα παραδείγματα μετατροπίας. Από την εποχή του Λάσου του Ερμιονέα Λάσος, ο Ερμιονεύς· γεννήθηκε το 548/545 περίπου π.Χ. Θεωρείται ως ένας από τους κύριους καινοτόμους της μουσικής με σημαντική επίδραση. Μερικοί γραμματικοί του απέδιδαν τη δημιουργία του αττικού διθύραμβου, ίσως και την ανακάλυψη ότι οι δονήσεις είναι αιτία παραγωγής του ήχου. (γ. περ. 548 π.Χ.) και κατόπι η μετατροπία έγινε σιγά σιγά πιο συχνή.
Βλ. W. Vetter, "Metabole", Pauly RE τόμ. 30, στ. 1313-1316.
σχήμα, φόρμα, μορφή. Στο θέατρο, σχήμα λεγόταν ο χαρακτήρας που εκφραζόταν από έναν υποκριτή. Στην όρχηση, μια φιγούρα του χορού· στον πληθυντικό, σχήματα λέγονταν οι χειρονομίες χειρονομία, 1. παντομιμική κίνηση των χεριών εκτελούμενη με ρυθμό είτε χορεύοντας είτε κατά τη διάρκεια θεατρικής παράστασης· χρησιμοποιούνταν για να εκφράσει με τις κινήσεις των χεριών διάφορα νοήματα ή σκέψεις. 2. είδος πυρρίχης ή άλλη ονομασία της., οι παντομιμικές κινήσεις των χεριών κατά την εκτέλεση. Στη μουσική, είχε τη σημασία ενός μελωδικού σχήματος· ήταν η φόρμα ενός τετράχορδου τετράχορδον, το σύνολο τεσσάρων συνεχών χορδών ή φθόγγων που σχηματίζουν μια καθαρή τετάρτη. Το τετράχορδο υπήρξε το πρώτο σύστημα της προϊστορικής Ελλάδας. Υπήρχαν τρία γένη του τετράχορδου: το διατονικό, το χρωματικό και το εναρμόνιο. ή συστήματος σύστημα, ένωση δύο ή περισσότερων διαστημάτων, σύμφωνα με πολλούς αρχαίους θεωρητικούς. Το πρώτο καλά οργανωμένο σύστημα, που κατόπι χρησιμοποιήθηκε ως βάση για τα Τέλεια Συστήματα, ήταν το τετράχορδο. γενικά ως προς τη διαρρύθμιση των διαστημάτων ή μερών του. Έτσι, το σχήμα ένος δωρικού τετράχορδου διαφέρει από το σχήμα ένος φρυγικού τετράχορδου. Στη ρυθμοποιία ρυθμοποιία, η επιστήμη της εφαρμογής του ρυθμού. Κατά τον Αριστείδη υποδιαιρείται "στη λήψη, με την οποία μαθαίνουμε ποια είδη ρυθμού πρέπει να διαλέξουμε, στη χρήση (χρήσις· εφαρμογή), με την οποία προσαρμόζουμε τις άρσεις και τις θέσεις, και στη μείξη (μίξις μίξις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό.), που μας διδάσκει πώς να συνυφάνουμε κατάλληλα τους ρυθμούς"., ήταν η μορφή, ένος μέτρου (ιαμβικό, αναπαιστικό κτλ.). Για διάφορα μελωδικά σχήματα, βλ. στο λ. πρόκρουσις-πρόληψις πρόκρουσις-πρόληψις, 1. πρόκρουσις· η μετάβαση από μια χαμηλότερη νότα σε μια ψηλότερη, σε οργανική μελωδία. Μπορούσε να γίνει είτε άμεσα (με διάστημα δευτέρας) είτε έμμεσα (με πήδημα 3ης, 4ης ή 5ης). 2. πρόληψις· το αντίστοιχο σε φωνητική μελωδία..
Πρβ. Ανών . (Bell. 2 και 4) και Μαν. Βρυέν. Αρμον. III.
νήτη, ή νεάτη· η ψηλότερη νότα ή χορδή· η χορδή που βρισκόταν πιο κοντά στον εκτελεστή, (α) Στην επτάχορδη κλίμακα ήταν η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου συνημμένων (re) και (β) στην οκτάχορδη η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου διεζευγμένων (mi)· (γ) στο Σύστημα Τέλειον Μείζον υπήρχαν δύο νήτες, η νήτη υπερβολαίων (la) και η νήτη διεζευγμένων (mi).
Σημείωση: νήτη (=κατώτατη) ονομαζόταν έτσι, γιατί παραγόταν από τη χορδή που ήταν τοποθετημένη πιο κοντά στον εκτελεστή. Ο Αριστείδης (Mb 11, R.P.W.-I. 8) γράφει: "νήτη, τουτέστιν εσχάτη· νέατον γαρ εκάλουν το έσχατον οι παλαιοί" (νήτη, δηλ. η εσχάτη, γιατί οι αρχαίοι ονόμαζαν νέατον το έσχατο).
Βλ. λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν"). και Ε.Μ. 598, 7.
ονομασία, στην αρχαία ελληνική μουσική γινόταν χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων (προσηγορίαι· Μ. Ψελλός, Σύνταγμα 21α). Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας κέρας, κέρατο. συνών. του όρου βυκάνη ή σάλπιγξ. σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· όταν η λέξη χορδή έγινε, με τη συνεχή και πρακτική χρήση, συνώνυμη του φθόγγου, τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Από τον 6ο αι. π.Χ., όταν η επτάχορδη λύρα έγινε οκτάχορδη, τα ονόματα (προσηγορίες) ήταν τα ακόλουθα:
νήτη, νεάτη (=χαμηλότατη), η ψηλότερη νότα· παρανήτη, η αμέσως πιο κάτω από τη νήτη· τρίτη, η τρίτη από πάνω προς τα κάτω· παραμέση, η πλαϊνή της μέσης προς τα πάνω· μέση, η κεντρική νότα· λιχανός, η χορδή που παιζόταν με το λιχανό, το δείκτη· παρυπάτη, η πλαϊνή της υπάτης προς τα πάνω· υπάτη (=υψίστη), η πιο χαμηλή νότα.
Η πιο πάνω ονοματολογία χρειάζεται κάποια εξήγηση.
(α) η λ. νήτη νήτη, 1. η χορδή που βρισκόταν πιo κοντά στον εκτελεστή (νήτη = κατώτατη). 2. η ψηλότερη νότα ή χορδή. Στην επτάχορδη κλίμακα η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου συνημμένων (re) και στην οκτάχορδη η ψηλότερη νότα του τετραχόρδου διεζευγμένων (mi)·, ενώ σήμαινε την έσχατη χορδή, ήταν στην πραγματικότητα η ψηλότερη χορδή· αυτό οφείλεται στη θέση της χορδής νήτη, που ήταν τοποθετημένη στο πλησιέστερο σημείο από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. νήτη. (β) Η υπάτη υπάτη, (=υψίστη)· η πιο χαμηλή νότα ή χορδή· ονομαζόταν έτσι (υπάτη σήμαινε υψίστη), γιατί τοποθετούνταν στο πιο μακρινό άκρο των χορδών., ακριβώς το αντίθετο με τη νήτη, αλλά κατά παρόμοια αντιστοιχία, ενώ σήμαινε την πιο ψηλή χορδή, στην πραγματικότητα ήταν η χαμηλότερη, γιατί η αντίστοιχη χορδή ήταν τοποθετημένη στο άλλο άκρο, το πιο μακρινό από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. υπάτη. Ο Νικόμαχος (στο Εγχειρ. 3) λέει ότι κατ' αναλογία με τον πλανήτη Κρόνο, που είναι ο πιο ψηλός και πιο απομακρυσμένος από μας πλανήτης, ο πιο χαμηλός ήχος στη δια πασών ονομάστηκε υπάτη, γιατί ύπατον είναι το πιο ψηλό. Κατά τον ίδιο τρόπο η Σελήνη, που είναι ο πιο χαμηλός και πλησιέστερος πλανήτης στη Γη, ο πιο ψηλός ήχος πήρε το όνομα νήτη, που σημαίνει χαμηλότατος. Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι το αντιφατικό φαινόμενο στους δύο αυτούς όρους (υπάτη, νήτη) οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι, καθώς λέει ο Αριστείδης, οι αρχαίοι συνήθιζαν να ονομάζουν τον πρώτο ύπατον (τον πιο ψηλό) και τον πιο μακρινό νέατον (χαμηλότατο). Ο Kurt Sachs (Hist. 135) υποστηρίζει ότι "η νήτη ή χαμηλή χορδή κατά τρόπο εκπληκτικό προσδιορίζει την πιο ψηλή νότα στην ελληνική μουσική, όχι γιατί είναι η πιο χαμηλή όταν η λύρα κρατιέται στην κανονική, πλαγιαστή θέση, αλλά γιατί η σημιτική Ανατολή αποκαλεί ψηλούς φθόγγους τους χαμηλούς και χαμηλούς φθόγγους τους ψηλούς". Πρβ. Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 3· Πλούτ. Πλατωνικά ζητήματα IX, 2, 1008Ε). (γ) Όλα τα ονόματα ήταν στο θηλυκό γένος, γιατί εξυπακούεται η λέξη "χορδή"· ήταν δηλ. επίθετα στο ουσιαστικό χορδή, λ.χ. νήτη χορδή (χαμηλότατη-ύψιστη χορδή).
Στο Σύστημα Τέλειον Μείζον τα ονόματα ήταν με τη σειρά τους τα ακόλουθα, με τον προστεθειμένο φθόγγο (τον προσλαμβανόμενο):
Οι νότες του τετραχόρδου συνημμένων στο Σύστημα Τέλειον Έλασσον ονομάζονταν:
Τα ονόματα παραμένουν τα ίδια και στα τρία γένη για τις αντίστοιχες νότες και χορδές:
Στο παλαιό σύστημα οι αρμονίες (οκτάχορδα), εφόσον πρακτικά ήταν τμήματα του Τελείου Μείζονος Συστήματος, διατηρούσαν τα ονόματα των αντίστοιχων φθόγγων σύμφωνα με τη θέση τους (ή λειτουργία) στο Σύστημα Τέλειον Μείζον. Έτσι, η μιξολυδική (si - si), παρμένη με ανιούσα σειρά, άρχιζε με την υπάτη υπατών, η λυδική (do - do) με την παρυπάτη κ.ο.κ. Ο Πτολεμαίος εισήγαγε την "κατά θέσιν" ονομασία των φθόγγων. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, η πρώτη νότα κάθε αρμονίας (οκτάχορδου) ονομαζόταν, σχετικά με τη θέση της στην κλίμακα, υπάτη, η δεύτερη νότα παρυπάτη, η τρίτη λιχανός, η τετάρτη μέση κτλ. (κατά ανιούσα σειρά)· από την άλλη, κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομαζόταν επίσης και σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν") στο Σύστημα Τέλειον Μείζον. Στο ακόλουθο παράδειγμα έχουμε και τις δύο ονομασίες:
Λυδική αρμονία
ονομασία
(α) ονομασία κατά δύναμιν:
(β) κατά θέσιν:
Φρυγική αρμονία
(α) κατά δύναμιν:
(β) κατά θέσιν:
Σημείωση: Μονάχα στη δωρική αρμονία (mi - mi) και οι δύο ονομασίες συμπίπτουν.
παραμέση, η νότα και η χορδή "παρά" τη μέση μέση, η κεντρική νότα του επτάχορδου συστήματος ή η πρώτη νότα του δεύτερου (χαμηλότερου) τετράχορδου στο οχτάχορδο σύστημα (στις μεταγραφές: la) και η αντίστοιχη χορδή της λύρας ή της κιθάρας. (la), μία δευτέρα πιο πάνω (si)· είναι σε απόσταση ενός τόνου από τη μέση, la - si. Όταν η νότα πιο πάνω από τη μέση (la) είναι σε απόσταση ημιτονίου (όπως στην επτάχορδη αρμονία αρμονία, γενική σημασία της λέξης: σύνδεση, συναφή. 1. Σύμφωνα με τους παλιούς θεωρητικούς σήμαινε την ογδόη και τη διαφορετική διάταξη των φθόγγων μέσα στην ογδόη ή μέσα σ' ένα σύστημα με τα μέρη του συνδεμένα έτσι που να σχηματίζουν ένα τέλειο σύνολο. Συνήθως αναφέρονται επτά αρμονίες. Μετά την εποχή του Αριστόξενου, ο όρος δια πασών αντικατέστησε τον όρο αρμονία σε πολλά κείμενα 2. Στην εποχή του Αριστόξενου και κατόπιν ο όρος αρμονία χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά με τη σημασία "εναρμόνιο γένος", μαζί με τον όρο εναρμόνιος ή στο Σύστημα Τέλειον Έλασσον), δεν ονομάζεται παραμέση, αλλά τρίτη τρίτη, η χορδή ή νότα που ήταν τρίτη από τη νήτη (προς τα κάτω). Στο Σύστημα Τέλειον Έλασσον η τρίτη συνημμένων (si ύφ.) και στο Σύστημα Τέλειον Μείζον η τρίτη υπερβολαίων (fa) και η τρίτη διεζευγμένων (do). συνημμένων (si υφ.).
Βλ. λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν")..
ευθύς, ίσιος, ευθύς. ευθεία αγωγή αγωγή, 1. Κατά τον Κλεονείδη και τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό, η πορεία των φθόγγων της μελωδίας με συνεχή διαστήματα. 2. Με τη γενική σημασία της πορείας, της συνέχειας (Αριστόξενος). 3. Με τη σημασία του βαθμού της ταχύτητας όπως η έννοια του "τέμπο" στη σύγχρονη μουσική ορολογία (Αριστείδης) 4. μέθοδος, ύφος, τεχνοτροπία.· η πορεία της μελωδίας με διαστήματα δευτέρας προς την ίδια διεύθυνση· Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμ. Ι, 29, 31 Mb): "αγωγή δ' έστω η δια των εξής εξής, συνεχώς. 1. Εξής φθόγγοι, νότες που ακολουθούν η μια την άλλη στο υψος. 2. εξής τετράχορδα· συνεχή τετράχορδα, τετράχορδα που ακολουθούν το ένα το άλλο, ανεξάρτητα αν είναι συνημμένα ή διεζευγμένα. 3. εξής διαστήματα· διαστήματα που ακολουθούν το ένα το άλλο στο ύψος· εκείνα που τα άκρα τους είναι εξής, δηλ. συνεχή· π.χ. do - mi, fa - la. φθόγγων...· ευθεία δ' η επί το αυτό" (αγωγή είναι η πορεία με συνεχείς νότες... και ευθεία, εκείνη που προχωρεί προς την ίδια διεύθυνση). Κατά τον Αριστείδη Αριστείδης, θεωρητικός και συγγραφέας μουσικής. Πιστεύεται ότι έζησε ανάμεσα στον 1ο και 3ο αι. μ.Χ. Έχει γράψει ένα σημαντικό σύγγραμμα για τη μουσική με τον τίτλο Περί μουσικής, διαιρεμένο σε τρία βιβλία. (Ι, 19 και 29 Mb) ευθεία αγωγή είναι η προς τα πάνω πορεία με συνεχείς νότες ("η δια των εξής φθόγγων την επίτασιν ποιουμένη").
διάγραμμα, σχέδιο, σχεδιάγραμμα που χρησίμευε να βοηθά τους σπουδαστές να καταλαβαίνουν οπτικά τις ακουστικές διαφορές σε όλα τα γένη γένος, 1. όρος που σήμαινε τη διάφορη διάταξη των διαστημάτων στη σύσταση ενός τετραχόρδου ή ενός πιο μεγάλου συστήματος, του οποίου το τετράχορδο είναι συστατικό μέρος. Τα γένη ήταν τρία: το διατονικόν ή διάτονον, το χρωματικόν ή χρώμα και το εναρμόνιον ή αρμονία. 2. Τα γένη στη Ρυθμική καθορίζονται, κατά τον Αριστόξενο, από τη σχέση της θέσης προς την άρση. Υπήρχαν τρία ρυθμικά γένη: το δακτυλικό, το ιαμβικό και το παιωνικό. Σύμφωνα με τον Αριστείδη, μερικοί προσθέτουν και το επίτριτο. 3. Σε μερικές περιπτώσεις η λέξη γένος χρησιμοποιούνταν και με τη σημασία του στιλ, όπως η λέξη τρόπος.. Ο Βακχείος ο Γέρων Βακχείος ο Γέρων, (3ος/4ος αι. μ.Χ.;)· μουσικός θεωρητικός της εποχής του Κωνσταντίνου. Τίποτε δεν είναι γνωστό για τη ζωή του. Είναι γνωστός για το βιβλίο του Εισαγωγή Τέχνης Μουσικής. (Εισ. 62, C.Y.J. 305, Mb 15) γράφει: "Διάγραμμα εστι σχήμα επίπεδον εις ό παν γένος μελωδείται. Διαγράμματι δε χρώμεθα ίνα τα τη ακοή δύσληπτα προ οφθαλμών τοις μανθάνουσι φαίνηται" (Διάγραμμα είναι ένα επίπεδο σχεδιάγραμμα, μέσα από το οποίο κάθε γένος μπορεί να τραγουδηθεί. Σκοπός του διαγράμματος είναι να βοηθά τους μαθητές να διακρίνουν οπτικά καθετί που είναι δύσκολο να το συλλάβουν με την ακοή). Και ο Κλεονείδης Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. (Εισ. 14, C.v.J. 207, Mb 22) το καθορίζει με τον ακόλουθο τρόπο: "Διάγραμμα δε σχήμα επίπεδον τάς των μελωδουμένων περιέχον δυνάμεις" (Διάγραμμα είναι ένα επίπεδο σχέδιο, που περιέχει [καθορίζει] τους μηχανισμούς των φθόγγων σ' ένα σύστημα)· βλ. λ. δύναμις. Σύμφωνα με τον Φαινία, ο Στρατόνικος ο Αθηναίος πρώτος καθιέρωσε το διάγραμμα (Αθήν. Η', 352C, 46· FHG ΙΙ, 298). Η υποδιαίρεση των διαστημάτων σε τέταρτα τόνου πάνω στο διάγραμμα ονομαζόταν καταπύκνωσις του διαγράμματος· Αριστόξ. (Ι, 28, 1 Mb): "εν ταις των διαγραμμάτων καταπυ-κνώσεσιν" (βλ. επίσης, Ι, 7, 32 και λ. καταπύκνωσις).
Συμπερασματικά μπορεί να λεχθεί ότι το διάγραμμα ήταν κάτι ανάλογο με το πεντάγραμμο.
δύναμις, στη μουσική ο όρος αυτός εσήμαινε μια ειδική ιδιότητα των φθόγγων· μια λειτουργία, που μια νότα επιτελεί σε σχέση με τις άλλες νότες της κλίμακας. Ήταν μια ιδιότητα ολότελα διαφορετική από το ύψος της νότας (του ήχου) και που κατά κάποιο τρόπο αντιστοιχούσε με την τονική λειτουργία μιας βαθμίδας σε μια νεότερη κλίμακα. Ο Κλεονείδης Κλεονείδης, θεωρητικός της μουσικής του 2ου αι. μ.Χ. Σε αυτόν αποδίδεται σήμερα η Εισαγωγή αρμονική, που βασίζεται πάνω στις αρχές του Αριστόξενου και θεωρείται σπουδαία πηγή πληροφοριών για τις θεωρητικές αντιλήψεις και τη διδασκαλία του Αριστόξενου. (Εγχειρ. 14, C.v.J. 207, Mb 22) καθορίζει: "Δύναμις δε εστι τάξις φθόγγου εν συστήματι, ή δύναμις εστι τάξις φθόγγου, δι' ής γνωρίζομεν των φθόγγων έκαστον" (Δύναμη είναι μια ιδιότητα μιας νότας σ' ένα σύστημα· ή μια ιδιότητα, με την οποία γνωρίζουμε [αντιλαμβανόμαστε] καθεμιά από τις νότες). Ο Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (Αρμον. II, 33, 8-9 Mb· επίσης, III, 69, 9 Mb) την καθορίζει με τον ακόλουθο έμμεσο τρόπο: "τη μεν γαρ ακοή κρίνομεν τα των διαστημάτων μεγέθη, τη δε διάνοια τας των φθόγγων δυνάμεις" (με την ακοή κρίνουμε τα μεγέθη των διαστημάτων, ενώ με τη διάνοια μελετούμε τους μηχανισμούς [τις λειτουργίες] των φθόγγων). Ο Πτολεμαίος Πτολεμαίος, Κλαύδιος· (85 ή 108 μ.Χ. - περ. 163-168 μ.Χ.) μεγάλος γεωγράφος, αστρονόμος, μαθηματικός και θεωρητικός της μουσικής. Εκτός από τα πολυάριθμα και σημαντικά βιβλία του για την αστρονομία, τη γεωγραφία και τα μαθηματικά, έγραψε ένα σημαντικότατο επιστημονικό έργο για τη μουσική, τα Αρμονικά, σε τρία βιβλία (Αρμονικών βιβλία τρία). Το έργο αυτό αποτελεί μια πολύτιμη εκτίμηση, ερμηνεία και ανάπτυξη των πυθαγόρειων δογμάτων και αρχών για τη μουσική. (Π, 5, I.D. 51) έκανε διάκριση ανάμεσα στο κατά δύναμιν (σε σχέση με τη λειτουργία) και στα κατά θέσιν (σε σχέση με τη θέση) αναφορικά με τις ονομασίες των φθόγγων. Βλ. λ. ονομασία ονομασία, η χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων. Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· αργότερα τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Εκτός από την "κατά θέσιν" ονομασία, υπήρχε για κάθε νότα της ίδιας αρμονίας ονομασία σύμφωνα με τη λειτουργία της ("κατά δύναμιν")..
οργανική, · η επιστήμη των οργάνων· η τέχνη της εκτέλεσης οργάνων· ο Αριστόξενος θεωρεί την οργανική ως ένα από τα εφόδια του μουσικού, όπως η αρμονική και η ρυθμική και η μετρική (Αρμ. ΙΙ, 32, 7-8 Mb). οργανικός, επίθετο· οργανική φωνή, οργανικός ήχος (φωνή, ήχος οργάνου). Αριστόξενος Αριστόξενος, (375 / 360 π.Χ.-;)· φιλόσοφος και θεωρητικός της μουσικής, γεννήθηκε στον Τάραντα και πέθανε στην Αθήνα. Μαθητής του Αριστοτέλη στο Λύκειο, υπήρξε πολυγραφότατος, με περί τα 453 μουσικά, ιστορικά και φιλοσοφικά βιβλία. Από τα μουσικά του βιβλία έχει σωθεί το μεγαλύτερο μέρος των Αρμονικών Στοιχείων. (ό.π. Ι, 14, 4-5 Mb): "απάσης γαρ φωνής οργανικής τε και ανθρωπικής ωρισμένος εστί τις τόπος" (για κάθε οργανική και ανθρώπινη φωνή υπάρχει μια ορισμένη έκταση).
μετρική, η επιστήμη του μέτρου· πρέπει να ξεχωρίζεται από τη ρυθμική, που έχει πλαίσια γενικότερα και πλατύτερα. Πρβ. τα λ. μέτρον μέτρον, 1. ένα σύστημα ποδών συνθεμένο από ανόμοιες συλλαβές σε συμμετρικό μήκος. Ο Αριστείδης αναγνωρίζει εννιά μέτρα ως απλά. 2. το ποσό, το μέτρο των διαστημάτων, παρμένου ως μιας μονάδας. 3. στην όρχηση, κάθε βήμα ή κίνηση του χορευτή, που γίνεται σύμφωνα με το ρυθμό της μουσικής. και ρυθμοποιία ρυθμοποιία, η επιστήμη της εφαρμογής του ρυθμού. Κατά τον Αριστείδη υποδιαιρείται "στη λήψη, με την οποία μαθαίνουμε ποια είδη ρυθμού πρέπει να διαλέξουμε, στη χρήση (χρήσις· εφαρμογή), με την οποία προσαρμόζουμε τις άρσεις και τις θέσεις, και στη μείξη (μίξις μίξις, ένα από τα τρία μέρη της μελοποιίας, κατά τον Αριστείδη Κοϊντιλιανό.), που μας διδάσκει πώς να συνυφάνουμε κατάλληλα τους ρυθμούς"..
